Anatomia rentgenowska zdjęć pantomograficznych

Na prawidłowo wykonanym zdjęciu panoramicznym powinny znajdować się liczne struktury anatomiczne:

• zęby widoczne w łuku oraz zęby niewyrznięte i zatrzymane

• wyrostek zębodołowy szczęki

• część zębodołowa żuchwy

• jama nosowa

• małżowiny nosowe środkowe i dolne

• przegroda nosa

• kolec nosowy przedni

• podniebienie twarde w postaci poziomej cieniującej linii, biegnącej nad korzeniami górnych zębów

• podniebienie miękkie

• powietrze w jamie ustnej i gardle, pomiędzy podniebieniem a powierzchnią języka

• grzbiet języka

• dolny brzeg oczodołu

• zatoka szczękowa – ściana przyśrodkowa, dolna i tylno-boczna

• łuk jarzmowy rzutujący się ponad pierwszym i drugim trzonowcem górnym

• panewka stawu skroniowo-żuchwowego

• otwór słuchowy zewnętrzny

• płatek ucha

• tylna ściana nosogardzieli

• więzadło rylcowo-gnykowe, jeżeli jest uwapnione

• kręgosłup szyjny – cienie po prawej i lewej stronie zdjęcia oraz cień wtórny rzutujący się na pośrodkową okolicę ciała

• wyrostek kłykciowy i dziobiasty żuchwy

• gałąź, kąt i trzon żuchwy

• otwór żuchwy

• kanał żuchwy – jednakowej szerokości na całym przebiegu, kończący się otworem bródkowym

• otwór językowy (może być widoczny)

• kość gnykowa – może rzutować się na brzeg dolny żuchwy lub poniżej brzegu [1].

Oglądanie zdjęcia pantomograficznego rozpoczynamy od prawego wyrostka kłykciowego, potem oceniamy brzeg wyrostka i szyjkę, tylną krawędź żuchwy aż do kąta. W tym rejonie widoczne są: tylna ściana nosogardzieli, podniebienie miękkie, grzbiet języka i cienie wtórne strony przeciwległej. Oceniając trzon żuchwy, zaczynamy od kąta i podążamy w kierunku spojenia. W tym miejscu najczęściej dochodzi do złamań, widoczne są one jako przerwanie ciągłości struktury kostnej. Blaszka zbita kości dolnego brzegu żuchwy powinna mieć szerokość ok. 3 mm i cechować się jednakową gęstością.

Należy porównać symetrię zarysów obu stron żuchwy. Konieczna jest ocena kości gąbczastej żuchwy, należy zbadać obustronnie kanał żuchwy i otwory bródkowe. Żuchwę trzeba ocenić pod kątem obecności zacienień lub przejaśnień tworów patologicznych. W okolicy linii pośrodkowej rzutuje się kręgosłup szyjny, widoczny jest także cień guzowatości bródkowej. Występujące anatomicznie rejony zagłębienia ślinianek podżuchwowych są obszarami bardziej przepuszczającymi promieniowanie RTG.

Następnie należy zbadać kostny zarys szczęki, zaczynając od górnej części szczeliny skrzydłowo-szczękowej. Tylny brzeg tej szczeliny stanowi przedni brzeg blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej. Trzeba ocenić beleczkowanie, aby wykluczyć ewentualne zmiany patologiczne. Na obraz jamy nosowej nakładają się przegroda nosa, małżowiny nosowe dolne i środkowe wraz z ich błoną śluzową.

Oceniając zatoki szczękowe, należy prześledzić ciągłość ścian i stopień wysycenia blaszki zbitej. Łuk jarzmowy rzutuje się ponad wierzchołkami pierwszego i drugiego trzonowca szczęki, ciągnie się dystalnie od dolnej części wyrostka jarzmowego ku tyłowi, do guzka i dołka stawowego kości skroniowej. Symulować złamanie może szew jarzmowo-skroniowy, który bywa widoczny na przebiegu łuku jarzmowego. 

Na pantomogramie widoczne są również cienie tkanek miękkich, takich jak: język, wargi, nos, bruzdy nosowo-wargowe, podniebienie miękkie, które rzutuje się ponad obiema gałęziami żuchwy, ściana tylna nosogardzieli i powietrze w gardle [1, 2]. 

Typowym przykładem, który może sprawiać problemy w interpretacji zdjęcia pantomograficznego, jest tzw. panoramiczna linia bezimienna. Są to: w dolnym odcinku wyrostek jarzmowy szczęki, a w górnym odcinku boczna ściana oczodołu.

Jak mawiał lekarz sir William Osler, „oko nie jest w stanie zobaczyć tego, o czym umysł nie wie”. Dlatego lekarz dentysta powinien znać wszystkie struktury anatomiczne, aby prawidłowo interpretować zdjęcia pantomograficzne [3].

Autorzy:
prof. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło, lek. dent. Katarzyna Gruszka
Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Zdjęcia:

Z zasobów autorki

Piśmiennictwo:

1. White S.C., Pharoah M.J.: Radiologia stomatologiczna. Red. wyd. pol. T.K. Różyło, Wyd. Czelej, Lublin 2002.

2. Różyło-Kalinowska I., Różyło T.K.: Współczesna radiologia stomatologiczna, Czelej, Lublin, 2012.

3. Różyło-Kalinowska I.: Interpretacja zdjęć rentgenowskich. „Twój Przegl. Stomatolog.”, 2012, 1-2, 22-26.