Dodano: 25.08.2019, Kategorie: Klinika
Cefalometria – analizy w leczeniu ortodontycznym
Dobre leczenie ortodontyczne wymaga dokładnej analizy i diagnostyki, jak również stałych kontroli przebiegu leczenia z załączaniem zdjęć rentgenowskich. Muszą one być wykonane przed i w trakcie aktywnego leczenia, a także w okresie retencji.
Cefalometria jest kluczowym kryterium stosowanym w diagnostyce i terapii ortodontycznej, określa możliwości i granice tej terapii. Zdjęcie cefalometryczne, potocznie zwane w skrócie przez lekarzy „tele” lub „cefalo”, to zdjęcie boczne czaszki, które uwidacznia tkanki miękkie twarzy, zatoki przynosowe oraz podniebienie twarde.
Zdjęcia cefalometryczne służą głównie do: określania typu twarzoczaszki, wyznaczania podstaw apikalnych szczęki i żuchwy, dokonywania pomiarów apikalnych, przedstawiania relacji pionowych, umożliwiają ocenę kierunku wzrostu twarzy i zmian powstałych w trakcie leczenia.
Na zdjęciach cefalometrycznych wykonywane są pomiary, a ich wartości bezpośrednio wpływają na sposób i przebieg leczenia. Pozwalają ustalić typ i profil twarzy niezależnie od istniejącego zaburzenia zgryzu. Analiza cefalometryczna szczególny nacisk kładzie na indywidualność każdego pacjenta i jest wykonywana bezpośrednio na radiogramach (na obrysach lub obrazach cyfrowych).
Już w 1934 roku w Niemczech i w USA Hofrath i Broadbent wprowadzili analizę bocznego profilu głowy, co stało się podstawą do dalszych naukowych i klinicznych badań wad zgryzu i dysproporcji szkieletowych.
Kolejnymi byli lekarze ortodonci – Downs, Steiner i Riedel – którzy wprowadzali coraz to nowsze analizy cefalometryczne. Obecnie istnieje ponad
150 różnych analiz.
W związku ze znaczną liczbą pomiarów stosowanych do określenia wzajemnych stosunków między różnymi częściami głowy, twarzy i narządu żucia ustalono pewien schemat przeprowadzania analizy zdjęć – teleradiograficznej. Schemat ten opiera się na podziale badań na gnatometryczne (obejmujące kościec szczęki i żuchwy, wyrostki zębodołowe i zęby) i kraniometryczne (obejmujące cały kościec twarzy i czaszki – czyli dotyczący głowy jako całości).
Istnieją dwa sposoby, by osiągnąć prawidłowe prognozowanie relacji w ortodoncji. Pierwszy polega na użyciu wybranych pomiarów liniowych i kątowych do odpowiednich porównań. Drugi sposób to wyrażenie danych w postaci graficznej, zamiast serii pomiarów.
Superimpozycja zdjęć wykonanych przed rozpoczęciem leczenia, w czasie i po leczeniu pozwala na badanie zmian pozycji w czasie leczenia szczęk i zębów.
Wykonanie zdjęcia cefalometrycznego „w pigułce”
Urządzenie do zdjęć cefalometrycznych składa się z właściwego aparatu rentgenowskiego, kraniostatu oraz uchwytu do filmu. Uchwyt do kasety z filmem przymocowany jest zazwyczaj w pobliżu kraniostatu, tak by płaszczyzna filmu była ustawiona dokładnie równolegle do osi długiej urządzenia, co daje możliwość ustawienia pacjenta w pozycji siedzącej lub stojącej.
W obrębie głowy dla celów cefalometrycznych powinny być przedstawione struktury o silnym zróżnicowaniu gęstości RTG, gdyż często obrazy te są niewyraźne i w związku z tym zaleca się, by film był „miękki”, czyli mało kontrastowy. To pozwoli nie tylko na dokładne przedstawienie wszystkich struktur kostnych danego obszaru, ale również profilu tkanek miękkich.
Ustawienie pacjenta, a szczególnie jego głowy, ma ogromne znaczenie – musi ona być skierowana centralnie w kierunku filmu, trzymana pionowo i ustawiona tak, by płaszczyzna frankfurcka była ustawiona równolegle do podłogi. Przed wykonaniem zdjęcia cefalometrycznego pozycja zgryzu powinna być skontrolowana. Pacjent musi mieć zęby w zwarciu centralnym. W miarę możliwości wargi powinny być złączone, ale nienapięte. Każde zdjęcie powinno być opisane i podpisane – zawierać nazwisko pacjenta, datę, nazwisko lekarza i nazwę gabinetu/kliniki.
Zasadą wykonania powyższych zdjęć jest stosowanie odległości 1,5 metra od źródła promieniowania do płaszczyzny pośrodkowej. Metoda takiego naświetlania pozwala na otrzymanie prawie niepowiększonego obrazu zarysu tkanek miękkich, kości czaszki i narządu żucia.
Zdjęcia teleradiograficzne czaszki wykonuje się w dwóch pozycjach: przednio-tylnej (przy zmianach w płaszczyźnie strzałkowej, np. boczne przemieszczenie żuchwy, zgryzy krzyżowe) oraz w bocznej (zdjęcie profilowe – przy zmianach w płaszczyźnie oczodołowej; tyłożuchwie, przodożuchwie; i przy zmianach w płaszczyźnie frankfurckiej – zgryz otwarty całkowity, zgryz głęboki).
Technika wykonania obrysu zdjęcia cefalometrycznego. podstawowe narzędzia
Boczny profil głowy, cefalogram, należy przyłożyć do negatoskopu i przymocować taśmą maskującą, przyłożyć papier octanowy. W czasie obrysu profilu tkanki kostnej i tkanek miękkich należy nie odrywać ołówka od powierzchni papieru (zalecany ołówek 2HB).
Przydatne będą kątomierz (protraktor cefalometryczny) do mierzenia kątów, ekierka do pomiarów liniowych, szablon do rysowania trzonowców i siekaczy zgodnie z radiografem.
Zasadnicze punkty i odniesienia stosowane w cefalometrii:
• profil miękkotkankowy,
• punkt Sella,
• szew nosowy przedni i kość nosowa,
• przedni kolec nosowy,
• wyrostek zębodołowy szczęki,
• żuchwa, spojenie, gałąź, główka wyrostka kłykciowego,
• przewód słuchowy zewnętrzny i szczelina oczodołowa.
Podczas używania szablonu ważne jest, by odrysować górne i dolne trzonowce oraz pierwsze przedtrzonowce górne i siekacze dolne przednie. Przy badaniu stosunków zębowo-twarzowo-czaszkowych na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie punktów i linii oraz płaszczyzn odniesienia.
Punkty stosowane w cefalometrii
Punkty stosowane w cefalometrii powinny być możliwe do odnalezienia dla różnych lekarzy, są one bowiem niezbędne do prawidłowych wniosków i obliczeń.
• S – Sella – środek siodła tureckiego (sella turcica); widoczne centrum dołu przysadki kości klinowej;
• N – Nasion – środkowy punkt szwu czołowo-nosowego;
• O – Orbitale – najniższy punkt szczeliny oczodołowej dolnej;
• A – Punkt A – najbardziej dotylny punkt na przednim zarysie górnego wyrostka zębodołowego;
• B – Punkt B – najbardziej dotylny punkt na przednim zarysie dolnego wyrostka zębodołowego;
• Pg – Pogonion – najbardziej wysunięty do przodu punkt spojenia żuchwy;
• M – Menton – najniższy punkt żuchwy, od którego dokonuje się pomiaru wysokości twarzy;
• GU – Gnathion – punkt na podbródku, w pośredniej odległości między Pogonion a Menton;
• Go – Gonion – punkt środkowy na podkowiasto wywiniętym trzonie żuchwy i zagiętych ku górze gałęziach żuchwy;
• Po – Porion mechaniczny – środkowy punkt na górnej krawędzi przewodu słuchowego zewnętrznego;
• Po – Porion anatomiczny – za przewodem słuchowym zewnętrznym, z tyłu główki wyrostka kłykciowego;
• ANS (czasem oznaczany jako punkt Sp) – spina nasalis anterior – kolec nosowy przedni – najbardziej doprzedni punkt kolca nosowego przedniego, punkt ten leży w płaszczyźnie pośrodkowo-sagitalnej;
• PNS – kolec nosowy tylny – najbardziej dotylny punkt na grzbiecie kości podniebiennej podniebienia twardego;
• Co – Condylion – najbardziej wysunięty, najwyższy punkt na główce wyrostka kłykciowego.
Linie i płaszczyzny odniesienia stosowane w cefalometrii
• Płaszczyzna twarzy – linia np. – prowadzona przez Nasion do Pogonion – służy do orientacji typologicznej twarzy (typ retro-, orto- lub progeniczny).
• Płaszczyzna frankfurcka pozioma – oczno-uszna – linia pomiędzy punktem Porion a szczeliną oczodołową Orbitale.
• Płaszczyzna zwarciowa – linia prowadzona zwykle od środkowego punktu zęba siecznego przy nadgryzie górnym do linii przecięcia się górnych i dolnych guzków pierwszych zębów trzonowych.
• SN – linia prowadzona do Sella do Nasion.
• Płaszczyzna żuchwy – linia równoległa do dolnej krawędzi zarysu trzonu żuchwy.
• Linia NA – linia łącząca Nasion i punkt A.
• Linia NB – prowadzona od Nasion do punktu B, przedłużona do dolnego brzegu trzonu żuchwy.
• Linia estetyczna (Linia S) – linia prowadzona od środka części spodniej nosa do podbródka (profil miękko-
tkankowy).
• Linia AP – prowadzona od punktu A do Pogonion.
Kąty w cefalometrii
• SNA – kąt utworzony pomiędzy liniami wykreślonymi między Sella i Nasion, a Nasion i doprzednio.
• SNB – kąt utworzony pomiędzy liniami wykreślonymi między Sella i Nasion a Nasion i punktem B (podaje pozycję żuchwy).
• ANB – różnica pomiędzy SNA i SNB (podaje relacje podstaw wierzchołkowych szczęki i żuchwy).
• Kąt ANB – określa klasy szkieletowe (I klasa szkieletowa: kat. ANB = 2, II klasa szkieletowa: kąt ANB > 5, III klasa szkieletowa: ANB
< -1). Kąt ANB zwiększa się w dal żuchwy cofniętej.
• NAP – przecięcie linii łączącej punkt A z Nasion z linią łączącą Pogonion i punkt A.
• Kąt przedni górny – mierzony, jeśli punkt A znajduje się doprzednio w stosunku do linii NP (wartość dodatnia).
• Kąt tylny górny – jest mierzony, jeśli punkt A znajduje się dotylnie w stosunku do linii NP (wartość ujemna).
• NSGoGn – przecięcie linii Nasion-Sella z Gonion-Gnathion.
• Kąt przedni dolny – wskazuje zależność dolnego brzegu trzonu żuchwy względem podstawy płaszczyzny szkieletowej NS.
Podsumowanie
Obecnie istnieje wiele analiz cefalometrycznych. Najbardziej popularne to analizy: Schwarza, Backa, Sasuniego, Sztainera, Hamslinga, Steinera. Podstawą każdej są wymienione punkty i linie orientacyjne, które pomagają w lepszym zrozumieniu podłoża wady zgryzu. Klinicyści często zwracają uwagę nie tylko na indywidualne pomiary porównane z normą, ale również na wzorzec wzajemnych stosunków, w tym relacje tkanek miękkich.
Piśmiennictwo:
1. Segner D., Asbjorn H.: Indywidualna kefalometria. „Med. Tour Press International” Wyd. Med., 1996, Warszawa.
2. The Clinical application of a tooth-size analysis. „American Journal Of Orthodontics”, Bolton 1962.
3. White S.C., Pharoah J.M.: Radiologia stomatologiczna, red. n. wyd. pol. Różyło T.K., wyd. Czelej, Lublin 2002.
4. Proffit. R.W.: Ortodoncja współczesna, t. I, II. Red.
II wyd. pol. Komorowska A., Elsevier Urban & Partner 2010.
5. Łabiszewska-Jaruzelska F. (red.): Ortodoncja: zasady i praktyka. PZWL, 1977.
6. William S.: Krótki podręcznik po cefalometrii w ortodoncji. Polorto, Częstochowa, 1998.
7. Karłowska I.: Zarys współczesnej ortodoncji. PZWL 2013.
8. Rickets M.R.: A foundation for cephalometric communications. Elsevier 1960.
9. Moyers R.: Handbook of orthodontics, Chicago 1963.
Cephalometry – analysis in orthodontic treatment
Autor:
lek. stom. Elżbieta Grzesiak
Streszczenie:
Analiza cefalometryczna jest ważnym wstępem do leczenia ortodontycznego. Jej cel to ocena poziomych i pionowych stosunków między szczęką, żuchwą i czaszką. Do wykonania serii pomiarów niezbędne jest zdefiniowanie określonych punktów cefalometrycznych.
Summary:
Cephalometric analysis is a very important to start orthodontic treatment. Main purpose of cephalometric analysis is assessment of vertical and horizontal relations between maxilla, jaw and cranium. To make a serious of measurments its nessesary to define a lot of cephalometric points.