Choroby układu oddechowego a choroby zębów i przyzębia

W świetle współczesnych badań wydaje się, że odkładanie się płytki bakteryjnej stymuluje powstawanie reakcji immunologicznej i miejscowy wzrost mediatorów stanu zapalnego: IL-1, IL-6 i TNF-alfa. Cytokiny te wywierają działanie miejscowe i ogólnoustrojowe – coraz częściej podkreśla się ich znaczenie jako czynnika ryzyka dla chorób układu krążenia, choroby miażdżycowej i cukrzycy. W literaturze opisywane są również związki pomiędzy chorobami układu oddechowego a chorobami zębów i przyzębia.

W dostępnych publikacjach zwraca się uwagę na zależność pomiędzy przewlekłym leczeniem schorzeń układu oddechowego a zwiększonym zachorowaniem na choroby zębów i przyzębia.

Choroby zębów i przyzębia a astma oskrzelowa

Publikacje dotyczące wpływu długości trwania i leczenia astmy oskrzelowej na występowanie choroby próchnicowej dostarczają sprzecznych wniosków. W 2001 roku Wierchoła i wsp. [1] przeprowadzili kompleksową ocenę stanu zdrowia jamy ustnej u dzieci z rozpoznaną astmą oskrzelową. W badaniu wzięło udział 64 pacjentów: 32 dzieci z lekką postacią choroby i 34 dzieci z umiarkowaną i ciężką astmą oskrzelową wymagających stosowania przewlekłej terapii glikokortykosteroidowej. Wykazano znaczne pogorszenie stanu uzębienia w okresie dojrzewania (szczególnie w grupie 12-13-letnich chłopców) pod postacią zwiększonej intensywności choroby próchnicowej, zapalenia dziąseł i obfitych złogów płytki bakteryjnej.

Część badaczy wiąże nasilenie choroby próchnicowej ze zmniejszonym wydzielaniem śliny wskutek przewlekłego stosowania wziewnych beta2-mimetyków. Ryberg i wsp. [2] stwierdzili zmniejszone o 20-35% wydzielanie śliny u pacjentów przewlekle leczonych beta2-mimetykami w porównaniu do grupy kontrolnej. W badanych próbkach śliny stwierdzono również obniżone stężenie komórek układu odpornościowego (np. lizozymu, peroksydazy ślinowej, amylazy i IgA). Podobne wyniki odnotowała w swoich badaniach Adamowicz-Wieszczyńska [3], nie stwierdziła jednak istotnej statystycznie zależności pomiędzy suchością w jamie ustnej a zwiększonym nasileniem choroby próchnicowej.

W innych badaniach sugeruje się związek pomiędzy częstszym występowaniem choroby próchnicowej u pacjentów długotrwale stosujących leki a wysoką zawartością laktozy i niskim pH (głównie inhalatory proszkowe).

Wogelius i wsp. [4] oceniali stan uzębienia w grupie 4 920 dzieci w wieku 5-7 lat leczonych przewlekle z powodu astmy oskrzelowej. Stwierdzono zwiększone ryzyko wystąpienia próchnicy zębów stałych u dzieci leczonych wziewnie zarówno beta2-mimetykami, jak i glikokortykosteroidami. Nie stwierdzono zwiększonego narażenia na wystąpienie choroby próchnicowej w grupie dzieci z uzębieniem mlecznym.

W 2010 roku Wogelius i wsp. [5] przeprowadzili badania, w których uczestniczyło 891 dzieci w wieku 6-8 lat, w tym 47 dzieci z astmą oskrzelową rozpoznaną przed 3 rokiem życia, leczoną przewlekle lekami wziewnymi (glikokortykosteroidami i beta2-mimetykami). Nie stwierdzono zwiększonego ogólnego ryzyka wystąpienia próchnicy w uzębieniu stałym. Jednocześnie wykazano zwiększone ryzyko wystąpienia innych poważnych chorób zębów, np. makroskopowej utraty szkliwa.

Reddy i wsp. [6] w swoich badaniach oceniali wpływ stosowania różnych leków przeciwastmatycznych na stan uzębienia dzieci z rozpoznaną astmą oskrzelową. W badaniu udział wzięło 255 dzieci od 3 roku życia do
18 roku życia. Stwierdzono, że częstość występowania próchnicy była większa u dzieci z ciężkim przebiegiem choroby. Najwyższą częstość występowania próchnicy stwierdzono w grupie dzieci leczonych przewlekle lekami w postaci syropu.

W 1996 roku Maguire i wsp. [7] wskazali na zależność statystyczną pomiędzy przewlekłym stosowaniem leków płynnych a wzrostem próchnicy zębów mlecznych przednich. Nie potwierdzono natomiast takiej zależności w grupie dzieci z uzębieniem stałym przewlekle leczonych lekami w postaci syropu.

Aktualnie dominuje przekonanie, że nasilenie choroby próchnicowej związane jest z cięższym przebiegiem astmy oskrzelowej w grupie młodszych dzieci i tym samym ze stosowaniem wyższych dawek leków przeciwastmatycznych.

W 2013 roku Adamowicz [8] oceniała wpływ astmy oskrzelowej i/lub jej leczenia na poziom występowania próchnicy w uzębieniu mieszanym i stałym. Badanie przeprowadzono na grupie
64 dzieci w wieku od 8 lat do 16 lat, grupę kontrolną stanowiły zdrowe dzieci. Stwierdzono występowanie istotnej statystycznie zależności pomiędzy nasileniem próchnicy a wiekiem dziecka, w którym rozpoczęto terapię, brak było natomiast istotnej statystycznie zależności pomiędzy liczbą zębów z próchnicą a długością leczenia.

Pomimo sprzecznych wyników badań i braku jednoznacznego stanowiska w sprawie wpływu astmy i stosowanego leczenia na rozwój choroby próchnicowej, wszyscy autorzy podkreślają konieczność sprawowania szczególnej specjalistycznej opieki stomatologicznej u dzieci chorujących na astmę oskrzelową.

Choroby zębów i przyzębia a infekcje układu oddechowego

W świetle współczesnych badań wydaje się, że zachorowanie na choroby dolnych dróg oddechowych może być związane z aspiracją patologicznych bakterii bytujących w jamie ustnej.

W 2004 roku Scannapieco i wsp. [9] po metaanalizie dostępnych badań stwierdzili, że kolonizacja bakteriami chorobotwórczymi jamy ustnej zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na zapalenie płuc u osób z grup ryzyka.

Fourrier i wsp. [10] przeprowadzili badania oceniające kolonizację płytki nazębnej jako źródła zakażenia u pacjentów hospitalizowanych na oddziałach intensywnej opieki medycznej. W badaniu uczestniczyło 57 pacjentów. U 23% chorych stwierdzono kolonizację płytki nazębnej w dniu przyjęcia do szpitala, natomiast w 10. dniu hospitalizacji kolonizację potwierdzono u 46% chorych. W wykonanych badaniach mikrobiologicznych potwierdzono aspirację patogenów z jamy ustnej do tchawicy. 21 pacjentów rozwinęło zakażenie szpitalne, w 6 przypadkach patogen izolowany z płytki nazębnej był źródłem późniejszego zakażenia dolnych dróg oddechowych. Podobne wnioski wysunięto w badaniach pacjentów przebywających długoterminowo w domach opieki [11-13].

W 2010 roku w Brazylii [14] przeprowadzono badania oceniające współistnienie chorób przyzębia i poza­szpitalnego zapalenia płuc. W badaniu uczestniczyło 140 pacjentów, w tym 70 przebywających w szpitalu z powodu zapalenia płuc i 70 hospitalizowanych z innych powodów. W badaniu oceniano obecność chorób przyzębia i ich nasilenie – głębokość kieszonek dziąsłowych – PPD (pocket probing depth), kliniczną utratę przyczepu – CAL (clinical attachment loss), obecność płytki bakteryjnej – BP (presence of bacterial plaque) i wskaźnik krwawienia dziąseł po cewnikowaniu – BOP (bleeding on probing). Potwierdzono występowanie zależności pomiędzy przewlekłymi chorobami przyzębia w stopniu umiarkowanym do ciężkiego a zachorowaniem na poza­szpitalne zapalenie płuc.

Podobne rezultaty stwierdzili Sharma i wsp. [15]. W swoich badaniach porównali oni stan zdrowia jamy ustnej w dwóch grupach: pacjentów hospitalizowanych z powodu chorób układu oddechowego oraz zdrowych ochotników. Stwierdzono występowanie statystycznie istotnej zależności pomiędzy zachorowaniem na choroby układu oddechowego a złym stanem zdrowia jamy ustnej.

Pascual-Ramos i wsp. [16] przeprowadzili badania w grupie 90 kobiet z rozpoznanym toczniem układowym, z których 30 było hospitalizowanych z powodu zapalenia płuc. U pacjentek przeprowadzono kompleksowe badanie jamy ustnej. W grupie kobiet z zapaleniem płuc stwierdzono gorszą higienę jamy ustnej i większe nasilenie choroby próchnicowej.

Choroby zębów i przyzębia a przewlekła obturacyjna choroba płuc

Zła higiena jamy ustnej i choroby przyzębia mogą być również związane z innymi chorobami układu oddechowego, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Pierwszy raz związek ten udokumentował Scannapieco i wsp. w dużym badaniu populacyjnym [17]. W badaniu wzięło udział 23 808 osób, u 365 po badaniu lekarskim rozpoznano przewlekłą lub ostrą chorobę układu oddechowego. Stwierdzono statystycznie istotną zależność pomiędzy złą higieną jamy ustnej, paleniem papierosów a rozwojem przewlekłej choroby jamy ustnej. Podobne wyniki otrzymano w innych badaniach klinicznych [18, 19].

Podsumowanie

W 2013 r. [20] w związku z rosnącą liczbą badań dotyczących współistnienia chorób przyzębia i ogólnoustrojowych odbyło się spotkanie grupy roboczej oceniające dotychczasowy stan wiedzy. Stwierdzono, że badania przeprowadzone do tej pory miały głównie charakter przekrojowy i kliniczny, kilka z nich było prospektywnych i kohortowych, natomiast brak było randomizowanych badań klinicznych. Na podstawie dostępnych wyników wydaje się, że zapalenie tkanek przyzębia w mechanizmie infekcyjnym i prozapalnym może manifestować się różnymi chorobami ogólnoustrojowymi. Wskazano na konieczność przeprowadzenia dalszych badań o dużej wiarygodności.

Autorzy:

prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, lek. med. Julia Gawryjołek

Zdjęcia: Shutterstock

Streszczenie

Choroby zębów i przyzębia mają złożoną etiologię i przewlekły charakter. W świetle współczesnych badań coraz częściej podkreśla się rolę chorób zębów i przyzębia jako czynników ryzyka wystąpienia chorób płuc zarówno o ostrym (zapalenie płuc), jak i przewlekłym charakterze (przewlekła obturacyjna choroba płuc). W artykule przedstawiono również wpływ przewlekłego leczenia przeciwastmatycznego na wystąpienie i zaostrzenie chorób zębów i przyzębia. 

Piśmiennictwo:

1. Wierchoła B. i wsp.: Aspekt stomatologiczny przebiegu astmy oskrzelowej w wieku rozwojowym. „Nowa Stomatologia”, 2001; 1, 3-9.

2. Ryberg M., Moller C., Ericson T.: Saliva composition and caries development in asthmatic patients treated with beta-2-adrenoceptor agonists: a 4-year follow-up study. “Scand J Dent Res.”, 1991; Jun, 99(3): 212-8.

3. Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Bręborowicz A., Borysewicz-Lewicka M.: Assessment of oral cavity dryness in children with bronchial asthma. “Pol J Environ Studies” 2007; 16, 2 C, pt 1: 303-306.

4. Wogelius P., Poulsen S., Sorensen H.T.: Use of asthma-drugs and risk of dental caries among 5 to 7-year-old Danish children: a cohort study. “Community Dent Health”, 2004; Sep, 21(3):207-11

5. Wogelius P. i wsp.: Association between use of asthma drugs and prevalence of demarcated opacities in permanent firt molars in 6 to 8-year-old Danish children. “Community Dent Oral Epidemiol.”, 2010; Apr, 38(2): 145-51.

6. Reddy D.K., Hegde A.M., Munshi A.K.: Dental caries status of children with bronchial astma. “J Clin Pediatr Dent.”, 2003; Spring, 27(3):293-5.

7. Maguire A., Rugg-Gunn A.J., Butler T.J.: Dental health of children taking antimicrobial and non-antimicrobial liquid oral medication long term. “Caries Res.”, 1996; 30: 16-21.

8. Bax-Adamowicz A.: Zależność występowania choroby próchnicowej zębów u pacjentów z astmą oskrzelową w aspekcie czasu trwania choroby i jej terapii. „Nowiny Lekarskie”, 2013; 82, 2, 130-133.

9. Scannapieco F.A., Bush R.B., Paju S.: Associations between periodontal disease and risk for nosocomial bacterial pneumonia and chronic pulmonary disease. A systematic review. “Ann Periodontol”, 2003; 8: 54-69.

10. Fourrier F. i wsp.: Colonization of dental plaque: a source of nosocomial infections in intensive care unit patients. “Crit Care Med”, 1998 Feb; 26(2):301-8.

11. Mojon P. i wsp.: Oral health and history of respiratory tract infection in frail instituionalised eldres. “Gerodontol”, 1997; 14: 9-16.

12. Langmore S.E., Terpenning M.S., Schork A.: Predictors of aspiration pneumonia: How important is dysphagia? “Dysphagia” 1998; 13: 69-81.

13. Preston A.J. i wsp.: Oral flora of elderly patients following acute medical admission. “Gerontology”, 1999; 45: 49-52.

14. de Melo Neto J.P. i wsp.: Periodontal infections and community-acquired pneumonia: a case-control study. “Eur J Clin Microbiol Infect Dis.”, 2013; Jan, 32(1):27-32.

15. Sharma N., Shamsuddin H.: Association between respiratory disease in hospitalized patients and peridontal disease: a cross-sectional study. “J Peridontol”, 2011 Aug; 82(8):1155-60. doi: 10.1902/jop.2011.100582. Epub 2011 Jan 10.

16. Pascual-Ramos V. i wsp.: Association between dental caries and pneumonia in patients with systemica lupus erythematosus. “J Rheumatol”, 2006; Oct 33 (10): 1996-2002.

17. Scannapieco F.A., Papadonatos G.D., Dunford R.G.: Associations between oral conditions and respiratory disease in a national sample survey population. “Ann Periodontol”, 1998; 3: 251-256.

18. Scannapieco F.A., Ho A.W.: Potential associations between chronic respiratory disease and periodontal disease: Analysis of National Health and Nutrition Examination Survey III. “J Periodontol”, 2001; 72: 50-56.

19. Garcia R.I., Nunn M.E., Vokonas P.S.: Epidemiologic associations between periodontal disease and chronic obstructive pulmonary disease. “Ann Periodontol”, 2001; 6: 71-77.

20. Linden G.J., Herznerg M.C. i wsp.: Periodontitis and systemic diseases: a record of discussions of working group 4 of the Joint EFP/AAP Workshop on Peridontitis and Systemic Diseases. “J Peridontol”, 2013 Apr; 84(4 Suppl):S20-3. doi: 10.1902/jop.2013.1340020.1.