Diagnostyka radiologiczna wad rozwojowych zębów

Wśród wad rozwojowych zębów wyróżniamy zaburzenia liczby, wielkości, kształtu i struktury. Bardzo często są one diagnozowane u pacjentów w wieku rozwojowym, leczonych ze wskazań ortodontycznych.

Zaburzenia liczby zębów

Pod pojęciem zaburzenia liczby zębów rozumiemy jej zwiększenie lub zmniejszenie. Zarówno zwiększenie, jak i zmniejszenie liczby zębów częściej spotykane są w uzębieniu stałym niż mlecznym, natomiast wrodzone braki zawiązków zębów częściej obserwuje się u płci żeńskiej, z kolei zwiększona liczba zębów występuje u płci męskiej.

W zależności od nasilenia zmniejszenia liczby zębów wyróżniamy: brak pojedynczych zębów – hipodoncja (fot. 1, 2), brak większej liczby zawiązków zębów – oligoadoncja i brak wszystkich zawiązków zębów – anodoncja.

Zaburzenia te najczęściej dotyczą zębów siecznych bocznych, drugich przedtrzonowych i trzecich trzonowych.

Przystępując do analizy zdjęcia rentgenowskiego, należy ocenić stan korony i korzenia zęba mlecznego pod kątem szans jak najdłuższego utrzymania w jamie ustnej. Dodatkowo u pacjentów dorosłych warto przeprowadzić szczegółowy wywiad w kierunku urazów i ekstrakcji zębów przeprowadzonych w przeszłości.

Zwiększona liczba zębów

Zwiększona liczba zębów to hiperdoncja. W nomenklaturze wyróżniamy zęby dodatkowe, tj. o typowej budowie dla danej grupy zębowej, i zęby nadliczbowe o nieprawidłowej budowie.

Rolą diagnostyki radiologicznej jest między innymi ocena położenia zęba nadliczbowego.

W tym przypadku doskonale sprawdza się badanie tomografii wolumetrycznej (CBCT), ponieważ pozwala ono na dokładne ustalenie położenia zęba nadliczbowego w wyrostku zębodołowym oraz w stosunku do pozostałych zębów i sąsiadujących struktur anatomicznych, co ma znaczenie podczas planowania ekstrakcji tych zębów.

Hiperdoncja najczęściej dotyczy zębów: środkowych (mezjodens), siecznych górnych, przedtrzonowych górnych, zatrzonowych i przytrzonowych.

Mezjodens (ząb środkowy) (fot. 3) położony pomiędzy zębami siecznymi centralnymi przyczynia się do występowania zaburzeń w wyrzynaniu zębów, tj. opóźnionego wyrzynania zębów stałych. Ma stożkowaty lub guzkowaty kształt i może występować parzyście.

W odróżnieniu od niego peridens położony jest od strony języka lub policzka w łuku zębowym. Zęby zatrzonowe (fot. 4, 6) to kolejne zęby trzonowe występujące dystalnie w stosunku do trzecich zębów trzonowych, natomiast zęby przytrzonowe to zęby nadliczbowe leżące pomiędzy prawidłowymi zębami trzonowymi.

Zwiększona lub zmniejszona liczba może dotyczyć również samych korzeni zębów. Przykładem zwiększonej liczby korzeni zębów może być: radix entomolarix lub paramolaris występujący w grupie zębów trzonowych żuchwy.

Pozostałe zaburzenia dotyczące korzeni zębów to ich wydłużenie (rhizomegalia) i skrócenie (rhizomicria) oraz nadmierne wygięcie (tzw. dilaceracja) (fot. 5). Wiedza o nadmiernym zakrzywieniu korzeni zębów jest niezbędna szczególnie podczas leczenia endodontycznego, ekstrakcji zębów i leczenia ortodontycznego.

Zaburzenie korzeni, z którym możemy się spotkać w codziennej praktyce, to taurodontyzm (zęby jak u byka) i cynodontyzm (przypominające zęby psa). Zęby taurodontyczne charakteryzuje obecność wydłużonej, prostokątnej komory zęba, przesunięcie rozwidlenia korzeni w kierunku wierzchołkowym ze skróceniem korzeni zębów. Zęby cynodontyczne mają natomiast wydłużone korzenie, a ich rozwidlenie przesunięte jest w kierunku korony zęba.

Zaburzenia w wielkości zębów dotyczy zębów o zwiększonych i zmniejszonych wymiarach. Zwiększone wymiary zębów nazywane są makrodoncją i mogą występować samodzielnie lub w postaci uogólnionej, natomiast zmniejszone wymiary to mikrodoncja (fot. 6), obserwowana jest ona w zębach siecznych bocznych oraz trzecich trzonowych.

Zęby makrodontyczne należy różnicować z zębami podwójnymi, do grupy których zaliczamy zęby zlane, bliźniacze i zrośnięte.

O zębach zlanych mówimy, gdy dochodzi do zlania dwóch zawiązków zębów. Zlanie może być różnie nasilone. Wyróżniamy zlanie częściowe – korony są oddzielone i zlanie całkowite – obecność dużej komory i szerokiego kanału korzeniowego. Należy policzyć wszystkie zęby pacjenta, a zmniejszona liczba zębów potwierdzi obecność tego zaburzenia.

Zęby bliźniacze powstają z podziału jednego zawiązka. Połączenie ich jest różnie nasilone, tzn. mogą mieć wgłobienie w koronie ze wspólną komorą i korzeniem lub też zdwojoną komorę i korzeń. Analizując zdjęcie rentgenowskie, należy policzyć wszystkie zęby, w tym przypadku liczba zębów będzie prawidłowa.

Zęby zrośnięte to dwa zęby połączone cementem korzeniowym. Na zdjęciu rentgenowskim niemożliwe jest prześledzenie szpary ozębnej pomiędzy tymi zębami. W przypadku zębów zrośniętych mogą występować trudności podczas ekstrakcji.

Kolejnym zaburzeniem jest obecność zagłębienia tkanek powierzchownych zęba do jego wnętrza, tj. ząb w zębie – ząb z wgłobieniem (dens invaginatus). Może być ono różnie nasilone. W przypadku znacznego nasilenia dochodzi do zniekształcenia zęba. Obraz radiologiczny jest specyficzny: widoczne są cieniujące, linijne warstwy szkliwa w obrębie zębiny (fot. 7). Przeciwieństwem zęba z wgłobieniem jest ząb wynicowany (dens envaginatus) charakteryzujący się pojawieniem się dodatkowego guzka na powierzchni zgryzowej, w obrębie której widoczne są warstwy szkliwa, zębiny i róg miazgi.

Do zaburzeń struktury zębów zaliczamy te dotyczące szkliwa lub zębiny: wrodzony i nabyty niedorozwój szkliwa, wrodzony niedorozwój zębiny, dysplazję zębiny oraz miejscową odontodysplazję (tab. 1, 2).

Piśmiennictwo:

1. Różyło-Kalinowska I., Różyło T.K.: Współczesna radiologia stomatologiczna, Czelej, Lublin 2012.

Autorzy i zdjęcia:
prof. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło, lek. dent. Magdalena Piskórz
Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii Stomatologicznej
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie