Czy jesteś profesjonalistą?

Niektóre treści i reklamy zawarte na tej stronie przeznaczone są wyłącznie dla profesjonalistów związanych ze stomatologią

Przechodząc do witryny www.stomatologianews.pl zaznaczając - Tak, JESTEM PROFESJONALISTĄ oświadczam, że jestem świadoma/świadomy, iż niektóre z komunikatów reklamowych i treści na stronie przeznaczone są wyłącznie dla profesjonalistów, oraz jestem osobą posiadającą wykształcenie medyczne, stomatologiczne lub jestem przedsiębiorcą zainteresowanym ofertą w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Nie jestem profesionalistą

Kriochirurgia w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego

Neuralgia nerwu trójdzielnego

Neuralgia nerwu trójdzielnego jest zespołem chorobowym, który dotyczy zwykle jednej połowy twarzy. Charakteryzuje się krótkimi, podobnymi do rażenia prądem elektrycznym, bólami w obszarze jednej lub więcej gałęzi nerwu trójdzielnego (nerwu V). Ból jest zwykle powodowany przez nieproporcjonalnie słabe bodźce działające na tzw. strefy spustowe. Mogą nimi być dotyk, zabiegi higieniczno-kosmetyczne, żucie, palenie, mówienie lub ruchy mimiczne twarzy. Atak bólowy może być również wyzwalany poprzez zmianę temperatury otoczenia. Dolegliwości bólowe zaczynają się nagle i równie nagle kończą. W miarę postępu choroby liczba ataków w ciągu dnia i natężenie bólu wzrastają, a remisje stają się coraz krótsze [1, 2, 3].

Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego

W leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego należy kierować się ogólnie przyjętą zasadą przechodzenia od metod mniej do bardziej inwazyjnych [1, 4, 5, 6]. Pierwszym etapem terapii NNT powinno być leczenie zachowawcze, farmakologiczne. Lekiem z wyboru jest karbamazepina, która powinna być stosowana od kilku tygodni do kilku miesięcy. Od 1990 roku do leczenia farmakologicznego włączono również amitryptylinę [7-11]. Ogólne leczenie farmakologiczne eliminuje ataki bólowe u około 50% pacjentów. Leczenie to powinno zostać przerwane, jeśli do 6 tygodni nie daje wyraźnych efektów. Konieczne jest wtedy miejscowe stosowanie leków znieczulających w postaci blokad okołonerwowych gałęzi czuciowych nerwu V. Stosuje się lidokainę, bupiwakainę i ultrakainę. Blokady powodują doraźne ustąpienie bólu, a wielokrotne ich zastosowanie (seria 10-20 wstrzyknięć codziennie lub co drugi dzień) prowadzi do podwyższenia progu pobudzenia bólowego komórek nerwowych [5, 8, 12]. Brak efektu leczniczego wielokrotnych blokad znieczulających skłaniał w niektórych przypadkach do stosowania blokad alkoholowych. Przerywają one drogę czuciową między strefą spustową a zwojem Gassera. Dają zniesienie bólu na kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Mimo powikłań w postaci martwicy lub zwłóknienia tkanek oraz możliwości tworzenia się nerwiaka są nadal, choć coraz rzadziej, stosowane [4, 9, 12, 13].

Po wyczerpaniu możliwości leczenia zachowawczego należy rozpocząć leczenie chirurgiczne. Polega ono w pierwszym rzędzie na interwencji w zakresie obwodowych gałęzi nerwu trójdzielnego. Od dawna stosowano mechaniczne przerwanie ciągłości nerwu w postaci przecięcia, wycięcia lub wyrwania (neurotomia, neurectomia, exheiresis). Remisje po wykonaniu tych zabiegów wynosiły od kilku miesięcy, do nawet kilku lat. Metody te jednak powodowały odrętwienie twarzy, a u części chorych bóle fantomowe. W wielu przypadkach w strefie wyłączenia unerwienia czuciowego pojawiał się ból stały, równie dokuczliwy jak neuralgiczny, tzw. anesthesia dolorosa. Chociaż zabiegi te można było powtarzać, to każda kolejna próba była technicznie trudniejsza, a osiągane okresy remisji coraz krótsze [6, 11, 14].

Wobec powyższych wad blokady alkoholowe i wyrywanie gałęzi nerwu są zastępowane przez krioaplikację końcowych gałęzi nerwu. W porównaniu z alkoholizacją i ekshajrezą, krioblokada ma biologicznie pozytywny aspekt leczenia. Dzięki możliwości całkowitej regeneracji po wykonanym zabiegu normalne czucie na skórze twarzy powraca po 2-4 miesiącach. Średnia okresu bezbólowego wynosi od 11 miesięcy do kilku lat [5, 9, 12, 15-18].

Metody działania obwodowego dają niewiele powikłań, lecz nie przynoszą całkowitego wyleczenia NNT. Coraz częściej rozważa się więc leczenie neurochirurgiczne. Najczęściej wykonywane jest uszkodzenie zwoju Gassera na drodze chemicznej, termicznej lub mikrokompresji oraz zabieg dekompresji mikronaczyniowej nerwu trójdzielnego [4, 7, 19, 20]. Ten ostatni usuwa bezpośrednią przyczynę neuralgii – konflikt naczyniowo-nerwowy. Wyniki bezpośrednie zabiegu są bardzo dobre i wynoszą do 95%, jednak operacja obciążona jest ok. 1-proc. śmiertelnością i możliwością powikłań w postaci przejściowego upośledzenia słuchu i zaburzeń błędnika. Nawrót dolegliwości po zabiegu u pacjentów z długim czasem trwania choroby obserwuje się w około 20%. Powyższe dane wskazują, że leczenie NNT stanowi nadal poważny problem.

Fot. 1. Krioblokada trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego: a, b, c – odsłonięcie pęczka naczyniowo-nerwowego w okolicy otworu bródkowego lewego; d – krioblokada nerwu bródkowego za pomocą sondy igłowej; e – zaopatrzenie rany w przedsionku jamy ustnej.

 

Leczenie NNT metodą kriochirurgiczną

Cel pracy 

W pracy przedstawiono leczenie NNT metodą kriochirurgiczną przy użyciu podtlenku azotu jako chłodziwa. Obserwacje własne pozwalają na ocenę skuteczności krioblokady gałęzi obwodowych nerwu V ze szczególnym uwzględnieniem uzyskanego czasu remisji.

Do zabiegów stosowano aparat kriochirurgiczny AK 1 ver. 3 firmy Metrum. Używany w nim N2O pozwala osiągnąć temperaturę -89ºC. Mrożenie wykonywano za pomocą kriosondy kontaktowej. Leczenie kriochirurgiczne neuralgii nerwu trójdzielnego polega na wykonaniu krioblokady objętej schorzeniem, obwodowej gałęzi nerwu trójdzielnego. Zabiegi wykonywano w znieczuleniu miejscowym. Po odsłonięciu nerwu bródkowego lub podoczodołowego zamrażano go przy użyciu końcówki igłowej (fot. 1 a-e).

Cykl zamrażania i rozmrażania (do ustąpienia szronu z powierzchni końcówki i tkanki) powtarzano trzy-, cztero- lub pięciokrotnie.

Omówienie leczenia NNT metodą kriochirurgiczną u 33 osób

Od stycznia 2000 roku do grudnia 2013 roku metodę leczenia kriochirurgicznego autorka artykułu zastosowała u 33 osób cierpiących na NNT. Leczono 25 kobiet i tylko 8 mężczyzn, w wieku od 43 lat do 78 lat (średnia wieku 62,1). Czas trwania NNT u leczonych metodą kriochirurgiczną był różny i wynosił od kilku miesięcy do 30 lat. W grupie leczonych w wywiadzie ogólnym 7 osób nie podało żadnych schorzeń ogólnoustrojowych, u 19 występowały choroby głównie układu sercowo-naczyniowego, u 3 niedoczynność tarczycy i u 3 schorzenia kręgosłupa. Jedna osoba od 20 lat chorowała na stwardnienie rozsiane, a NNT była jednym z jego objawów. U 31 osób schorzeniem objęta była jedna gałąź nerwu V, u 11 neuralgia dotyczyła gałęzi drugiej (V2), a u 20 gałęzi trzeciej (V3). U 2 osób stwierdzono równoległe występowanie dolegliwości bólowych w drugiej i trzeciej gałęzi, w obu przypadkach po stronie lewej (tab. 1).

Wszyscy pacjenci przed zgłoszeniem się do naszej poradni byli leczeni u stomatologa, neurologa lub w poradniach leczenia bólu przewlekłego. U wszystkich stosowano leczenie zachowawcze, farmakologiczne, z zastosowaniem doustnych leków przeciwpadaczkowych (Amizepin, Tegretol) oraz jedną, dwie lub więcej serii blokad lidokainowych z różnym czasem remisji, jednak w każdym przypadku z nawrotem choroby. U 2 osób zastosowano akupunkturę, a u 1 magnetolaserostymulację, uzyskując krótkotrwałą poprawę. 8 osób było w przeszłości leczonych metodą kriochirurgiczną w innych ośrodkach, z nawrotem choroby po 1-3 latach. 1 chory miał wykonaną blokadę alkoholową nerwu bródkowego, powikłaną rozległą martwicą tkanek miękkich przedsionka jamy ustnej, leczoną w naszej poradni. Nawrót ataków bólu w ciągu kilku miesięcy po alkoholizacji spowodował konieczność zastosowania leczenia kriochirurgicznego.

U 33 pacjentów wykonano 42 zabiegi krioblokad obwodowych gałęzi nerwu trójdzielnego: 29 w obrębie nerwu bródkowego i 13 nerwu podoczodołowego. Czas krioaplikacji wahał się jednorazowo od 40 s do 60 s. Po rozmrożeniu tkanek cykl powtarzano 3-5 razy.

Tabela 1

Przebieg pooperacyjny

Podczas wizyty kontrolnej w pierwszej dobie po zabiegu obserwowano znaczny obrzęk tkanek miękkich oraz krwiak po krioblokadzie nerwu podoczodołowego. U osób po krioblokadzie nerwu bródkowego wystąpił mierny lub minimalny obrzęk towarzyszący każdemu zabiegowi. Wszyscy chorzy podali niedoczulicę w zakresie mrożonego nerwu, która utrzymywała się od 4 do 15 tygodni po zabiegu. Powrotowi czucia towarzyszyło uczucie delikatnego mrowienia, bez nawrotu ataków bólu neuralgicznego. U żadnego z chorych nie zaobserwowano trwałej niedoczulicy. Okres remisji osiągany po zabiegach krioblokad był różny i wynosił od 4 miesięcy do 6 lat (średnio 23 miesiące). U 24 pacjentów wykonano 1 zabieg krioblokady, w okresie obserwacji bez nawrotu dolegliwości bólowych i bez konieczności powtarzania go do chwili obecnej. U 9 osób zabiegi krioblokad wykonano dwukrotnie: u 3 chorych po krótkim okresie poprawy (około 6 miesięcy), a u 6 po remisji od 10 miesięcy do 4 lat po pierwszej krioblokadzie.

Dyskusja o leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego 

Neuralgia nerwu trójdzielnego jest zespołem chorobowym, który dotyczy zwykle jednej połowy twarzy. Charakteryzuje się krótkimi, podobnymi do rażenia prądem elektrycznym, silnymi bólami w obszarze jednej lub więcej gałęzi nerwu trójdzielnego. Choroba dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn, a pierwsze objawy pojawiają się w piątej, szóstej dekadzie życia. W badanej grupie kobiety stanowiły ponad 75% wszystkich leczonych osób. Wiek chorych wahał się od 43 lat do 78 lat, jednak większość pacjentów w chwili podjęcia przez nas leczenia podawała wieloletni przebieg choroby. Pierwsze objawy pojawiały się u nich między 41 a 69 rokiem życia (średnio około 56 roku życia). Bóle neuralgiczne występowały u wszystkich jednostronnie i u 31 osób (94%) dotyczyły jednej gałęzi nerwu trójdzielnego. Tylko u 2 osób (6%) w chwili zgłoszenia się do leczenia schorzenie obejmowało jednocześnie dwie gałęzie (V2 i V3).

Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego jest zadaniem trudnym. Początkowo należy stosować leczenie farmakologiczne, następnie skojarzone, a po niepowodzeniu powyższych i wyeliminowaniu ewentualnych przeciwwskazań przystępuje się do leczenia chirurgicznego. Od lat uważa się, że stosowanie blokad alkoholowych oraz wyrywanie gałęzi nerwu to metody brutalne, które przy obecnym stanie medycyny powinny być zaniechane. Możliwość powstania nerwiaka, martwica okolicznych tkanek, a także trwała niedoczulica powinny przemawiać za stosowaniem innych, skutecznych, a jednocześnie obarczonych mniejszym ryzykiem powikłań metod leczenia [4, 5, 21] .

W badanej przez autorkę grupie pacjentów obserwowano typowy schemat leczenia: wszyscy początkowo mieli zalecone leczenie doustne, farmakologiczne. 1 z osób na skutek bardzo nasilonych objawów ubocznych nie kontynuowała zaleconego leczenia. U 30 osób (91%) stosowano blokady lidokainowe, uzyskując czasowe remisje. Tylko 1 pacjent miał w poradni bólu przewlekłego wykonaną blokadę alkoholową nerwu bródkowego. Zabieg ten przeprowadzono „na ślepo”, poprzez tkanki jamy ustnej, nie odsłaniając chirurgicznie obwodowej gałązki nerwu trójdzielnego. Po około 10 dniach w przedsionku jamy ustnej, w miejscu zabiegu pojawiła się rozległa martwica tkanek miękkich. Powikłanie to spowodowało zgłoszenie się pacjenta do naszego ośrodka. Skuteczność tej blokady alkoholowej była niewielka, po kilku miesiącach u pacjenta wykonano krioblokadę nerwu bródkowego lewego. U 2 osób (6%) zastosowano akupunkturę, a u 1 (3%) magnetolaserostymulację, które przyniosły osłabienie ataków bólowych na pewien czas. Metody te poprawiają krążenie w okolicy włókien nerwowych i podwyższają próg odczuwania bólu. Dają efekt przejściowego ustąpienia dolegliwości, lepszy u chorych z krótkim przebiegiem choroby. W początkowym etapie leczenia NNT mogą być zabiegami wspomagającymi.

Szczególne znaczenie w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego znajduje kriochirurgia. Krioblokada wywołuje uszkodzenie aksonów z pozostawieniem w stanie niezmienionym ich błony podstawnej. Ten rodzaj destrukcji (aksonotmeza) pozwala na regenerację nerwu w sposób uporządkowany i bez bliznowacenia. Pozwala także na przerwanie ataków bólowych średnio na kilkanaście miesięcy oraz umożliwia powrót czucia w nerwie po 2-4 miesiącach od krioblokady [23]. Zabieg ten wykonuje się zawsze po chirurgicznym odsłonięciu obwodowej gałęzi nerwu trójdzielnego w miejscu przejścia przez otwór kostny i po zabezpieczeniu okolicznych tkanek przed dotykiem kriosondy kontaktowej [15-18]. W badanej grupie 33 osób wykonano 42 zabiegi krioblokad w znieczuleniu miejscowym. Po odsłonięciu nerwu wykonywano kilka krioaplikacji za pomocą sondy igłowej.

W literaturze istnieją doniesienia na temat przezśluzówkowego wykonywania krioblokad, jednak autorka zawsze wykonywała krioblokady pod kontrolą wzroku, po odsłonięciu nerwu i dokładnej ochronie przed zamrożeniem okolicznych tkanek. Taki sposób postępowania zalecają Zakrzewska, Lloyd i in. [17, 22]. Czas jednej krioaplikacji wynosił od 30 s do 60 s. Mrożenie powtarzano 3-5 razy. W wyniku własnych doświadczeń obecnie zabieg polega na powtórzeniu 4-5 cykli: zamrożenie 60 s – rozmrożenie do ustąpienia lodu z powierzchni sondy i tkanek, co daje największą skuteczność zabiegu i najdłuższe okresy remisji. Czasy zamrażania są zbliżone do czasów stosowanych przez innych autorów [23]. W dostępnej literaturze brak doniesień na temat wyników leczenia NNT za pomocą N2O u większej liczby osób.

W piśmiennictwie częściej można znaleźć doniesienia o zastosowaniu ciekłego azotu jako cieczy kriogenicznej. Wynika to zapewne z faktu, że aparaty tego typu zostały wcześniej wprowadzone do leczenia chirurgicznego, dermatologicznego oraz w chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej, więc są bardziej powszechne.

Przebieg pooperacyjny w ocenie pacjentów był wolny od dolegliwości bólowych. Na pierwszy plan wysuwały się utrzymujące się odrętwienie i niedoczulica obszaru unerwienia mrożonego nerwu. Pacjenci byli o tym uprzedzani przed zabiegiem i poinformowani o powrocie czucia po kilku, kilkunastu tygodniach. U pacjentów, u których wykonywano zabieg w obrębie nerwu podoczodołowego, wystąpiły obrzęk i krwiak policzka. Miało to związek z trudnościami technicznymi przy odsłanianiu nerwu podoczodołowego, a także kruchością naczyń krwionośnych związaną z podeszłym wiekiem pacjentów. Rany pooperacyjne goiły się bez powikłań zapalnych, prawidłowo. Po 7 dniach usuwano szwy. Pacjentom przez pewien czas po zabiegu zalecano kontynuację leczenia farmakologicznego ze stopniowym obniżaniem dawki Amizepinu (Tegretolu), do całkowitego odstawienia leku po około 3-4 tygodniach.

Leczenie NNT na drodze krioblokady jest metodą prostą, wykonywaną w warunkach ambulatoryjnych, możliwą do zastosowania nawet u osób obciążonych chorobami ogólnymi. Zalety te podkreślają także inni autorzy [16, 17, 20, 22-25]. Uzyskane wyniki leczenia są zadowalające. Średni czas remisji po krioblokadzie wyniósł 23 miesiące. Remisje powyżej 2 lat zaobserwowano u 16 chorych. Zwraca uwagę również to, że najlepszy efekt leczenia uzyskiwano u osób z krótkim wywiadem chorobowym, co przemawia za tym, aby stosunkowo szybko podejmować najwłaściwsze, skuteczne leczenie. U 25 pacjentów (76%) wykonano jeden zabieg i w okresie obserwacji nie było potrzeby powtórzenia go. U 8 pacjentów zabieg wykonano dwukrotnie. 1 z pacjentek miała wykonaną ponowną krioblokadę po 6 latach od pierwszej, a 3 osoby miały ponowny zabieg po remisji wynoszącej 10 miesięcy, 1,5 roku i 2 lata. U 4 pacjentów pierwszy zabieg spowodował tylko kilkumiesięczną remisję. Powtórzono krioblokadę z wydłużeniem czasu aplikacji zimna, uzyskując zadowalającą remisję (wieloletnie ustąpienie ataków bólowych). Największe problemy napotkano podczas leczenia pacjentki od 20 lat cierpiącej na SM. Dwukrotnie wykonano u niej krioblokadę, uzyskując każdorazowo jedynie półroczne remisje. Po kolejnym nawrocie schorzenia zdecydowano o leczeniu neurochirurgicznym.

Podsumowanie

Zabiegi kriochirurgiczne w zakresie obwodowych gałązek nerwu V nie dają trwałego wyleczenia NNT, a jedynie znoszą objawy na określony czas – od kilku miesięcy do kilku lat. Można je jednak powtarzać i nie są obciążone ryzykiem poważnych powikłań, co jest ich niewątpliwą zaletą. Uzyskane efekty lecznicze pozwalają na uznanie tej metody za bardzo skuteczną. Niektórzy autorzy proponują traktować ją jako zabieg rutynowy, z uwagi na korzystny przebieg regeneracji nerwu oraz możliwość powtarzania bez skracania okresów remisji.

Zastosowanie odpowiedniej techniki i czasu aplikacji zimna przy użyciu sondy igłowej i N2O jako chłodziwa zapewnia dobre wyniki leczenia NNT metodą kriochirurgiczną.

 

Piśmiennictwo:

1. Prusiński A.: Klasyfikacja i kryteria diagnostyczne bólów głowy, nerwobólów śródczaszkowych i bólów twarzy. „Neur. Neurochir. Pol.”, 1993, 25, supl. 1.

2. Rasmussen P.: Facial pain I. A prospective survery of 1052 patients with a view of : Definition, delimitation, classification, general data, genetic factors and previous diseases. „Acta Neurochir.” Wien 1990, 107, 112-120.

3. Rasmussen P.: Facial pain II. A prospective survery of 1052 patients with a view of: Charakter of the attacks, onset, course and charakter of pain. „Acta Neurochir.” Wien 1990, 107, 121-128.

4. Czernicki Z.: Współczesne poglądy na etiologię i leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego. „Czas. Stomat.” 1996, XLIX, 1, 5.

5. Waśkowska J., Bubiłek-Bogacz A.: Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego na podstawie obserwacji własnych. „Czas. Stomat.” 2001, LIV, 1, 23.

6. Rakowski J., Kopydłowska R.: Współczesne metody leczenia neuralgii nerwu trójdzielnego. „Czas. Stomat.”, 1993, XLVI, 1, 47-52.

7. Kozakiewicz M., Medwid K., Sawrasewicz-Rybak M.: Patogeneza i leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego. Porównanie teorii i możliwości terapeutycznych na podstawie danych z piśmiennictwa. „Czas. Stomat.” 1998, 51, 536-546.

8. Fromm G.H., Terence C.F., Maroon J.C.: Trigeminal neuralgia. Current concepts regarding etiology and pathogenesis. „Arch. Neurol.” 41, 1204, 1984.

9. Lewandowski L., Nowaczyk M.T.: Possibilities treatment of trigeminal neuralgia. „Nowiny Lekarskie” 66, 3, 278, 1997.

10. Mordarski S., Mróz G.: Aminotriptilin in treatment of trigeminal neuralgia. „Czas. Stomat.”, XLVII, 9, 632, 1994.

11. Strużak-Wysokińska M.: Własne doświadczenia w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego. „Czas. Stomat.”, XXVII, 9, 955, 1974.

12. Waśkowska J.: Przepływ krwi w naczyniach mózgowych u chorych z neuralgią nerwu trójdzielnego. Praca doktorska, Zabrze AM, 1999.

13. Śmielak B.: Neuralgia nerwu trójdzielnego (NNT) – etiologia oraz współczesne metody leczenia. „Stomat. Współczesna”, 1997, 4,2, 103-106.

14. Pawela T., Mróz G., Wnukiewicz J.: Analiza 428 przypadków neuralgii nerwu trójdzielnego. „Czas. Stomat.” XLVII, 1, 41, 1994.

15. Hutowska-Łukasiewicz M.: Badania doświadczalne i kliniczne nad zastosowaniem niskich temperatur w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego. „Czas. Stomat.” 1983, XXXVI, 2, 141.

16. Zakrzewska J.M., Nally F.F.: The role of cryotherapy (cryonalgesia) in the management of paroxysmal trigeminal neuralgia: a six year experience. „Br. J. Oral Maxillofac. Surg” 1988, 26, 18-25.

17. Zakrzewska J.M.: Cryotherapy for trigeminal neuralgia: a 10 year audit. „Br. J. Oral Maxillofac. Surg.” 1991, 29, 1-4.

18. Waśkowska J.: Wstępna ocena wyników zastosowania kriochirurgii w niektórych schorzeniach jamy ustnej. „Czas. Stomat.”, 2002, LV, 5, 308-312.

19. Bażowski P., Krawczyk I., Pogorzelska-Stronczak B., Kwiek S.: Casual treatment of idiopathic trigeminalia and hemifacial spasm. Kongres Polskiego Towarzystwa Chirurgii Jamy Ustnej i Szczękowo-Twarzowej. Kraków, maj 1999.

20. Zakrzewska J.M., Thomas D.G.T.: Patent’s assessment of outcome after three surgical procedures for the mangement of trigeminal neuralgia. „Acta Neurochir.” Wien 1993, 122, 225.

21. Wójcik S., Waśkowska J., Koszowski R.: Powikłanie po alkoholizacji nerwu bródkowego. „Wiad. Lek.” 2008; T. 61, nr 7-9, s. 243-245.

22. Lloyd J., Barnard D.: Cryoanalgesia: A new approach to the pain relief. „Lancet” 1976, 329, 932-934.

23. Gawęda A., Tomaszewski T.: Wyniki leczenia neuralgii nerwu trójdzielnego w latach 1995-2002 na podstawie materiału Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej Akademii Medycznej w Lublinie. „Dent. Med. Probl.” 2006, 43, 3, 363-367.

24. Rowson J.E., Hare J., Rees R.T.: Cryotherapy for trigeminal neuralgia. „Br. J. Oral Maxillofac. Surg.” 1991, 29, 285.

25. Pradel W., Hlawitschka M., Eckelt U.: Cryosurgical treatment of genuine trigeminal neuralgia. „Br. J. Oral Maxillofac. Surg.” 2002, 40, 244-247.


 

Autorzy i zdjęcia:

dr n. med. Jadwiga Waśkowska
Poradnia Chirurgii Stomatologicznej i Implantologii Akademickiego Centrum Stomatologii, Bytom

Streszczenie:
Neuralgia nerwu trójdzielnego (NNT) jest zespołem bólowym zwykle jednej połowy twarzy, w obszarze jednej lub więcej gałęzi nerwu trójdzielnego. Nadal istnieją trudności w efektywnym leczeniu NNT. Autorka przedstawia własne doświadczenia w leczeniu NNT przy użyciu krioblokad gałęzi nerwu trójdzielnego.