Mediacja z pacjentem

Mediacja nie jest postępowaniem sądowym, lecz alternatywnym sposobem rozstrzygania sporów. Rozwiązanie konfliktu między stronami następuje przy udziale strony trzeciej – akceptowanego przez obie strony mediatora. Mediacja w procesach o błąd medyczny pozwala jej uczestnikom określić kwestie sporne, zmniejszyć bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i, jeśli taka jest wola stron, zawrzeć ugodę. Jest to formuła bardzo atrakcyjna, bo oferuje możliwość doprowadzenia do rozwiązania sporu nie w ciągu kilku lat jak w sądzie, ale nawet w ciągu kilku dni lub tygodni.

Dane zawarte w raporcie przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej pokazują, iż oddanie sprawy do mediacji w krajach Unii Europejskiej jest 36 razy tańsze i 12 razy szybsze od postępowania sądowego. Podobne są statystki dotyczące Polski. U nas wybór polubownego rozwiązania sporu przed wstąpieniem na drogę sądową jest
21 razy tańszy i 7 razy szybszy [1].

Zasady mediacji

Mediacja w sprawach o błędy medyczne wyróżnia się tym, że jedną stroną sporu jest pacjent lub jego rodzina, a drugą – lekarz lub szpital. Strony konfliktu w sprawach medycznych mają najczęściej sprecyzowane oczekiwania oraz obawy, a kwestie finansowe niezwykle rzadko są jedynym przedmiotem sporu. Często pacjent lub jego bliscy odczuwają wielką potrzebę wyczerpujących informacji, a ponadto, wobec pokonanych trudności i cierpienia, liczą na okazanie szacunku (m.in. w postaci przeprosin). Natomiast lekarz odczuwa dyskomfort z powodu możliwości wyrządzenia krzywdy innej osobie, tym emocjom towarzyszy również stres związany z możliwym postępowaniem sądowym lub dyscyplinarnym i ryzykiem utraty reputacji [2].

W sprawach medycznych wyróżniamy mediacje karne, cywilne oraz w ramach odpowiedzialności zawodowej lekarzy (dyscyplinarnej). Mediacja w ochronie zdrowia może występować samodzielnie, ale także stanowić uzupełnienie postępowania przed wojewódzką komisją do spaw orzekania o zdarzeniach medycznych, szczególnie na drugim jej etapie – kiedy to ubezpieczyciel placówki medycznej (lub szpital) i poszkodowany pacjent nie mogą dojść do porozumienia odnośnie do wartości odszkodowania.

Wszystkie rodzaje mediacji kierują się tymi samymi zasadami, określonymi w Europejskim Kodeksie Postępowania Mediacyjnego. W Polsce funkcjonuje Kodeks etyczny mediatorów, opracowany w maju 2008 r., który jest ściśle powiązany ze Standardami Prowadzenia Mediacji i Postępowania Mediatora, ogłoszonymi przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w czerwcu 2006 r. Zgodnie z tymi zasadami [3] mediator dba o dobrowolność uczestniczenia w mediacji i zawierania porozumienia. Nie zmusza stron ani do podjęcia mediacji, ani do zawarcia porozumienia. Przed rozpoczęciem mediacji strony uzyskują informację o możliwości wycofania się na każdym jej etapie oraz wybrania innego mediatora. Mediator powinien być zaakceptowany przez strony, neutralny i bezstronny wobec przedmiotu sporu i uczestników mediacji. Z tego względu ujawnia stronom wszelkie z nimi związki o charakterze zawodowym lub prywatnym i uwzględnia ich stanowisko w tym zakresie. Standardem jest również to, że mediator dba o poufność mediacji. Może zaproponować stronom skorzystanie z pomocy odpowiedniego specjalisty, np. innego lekarza czy lekarza, który jest biegłym sądowym. Decyzja o skorzystaniu z usług specjalisty pozostaje w rękach stron. W trakcie mediacji sam mediator nie wchodzi w rolę innego specjalisty, nawet mimo posiadania wiedzy z danej dziedziny.

Mediacja w sprawach cywilnych

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego [4] pozwalają na wyodrębnienie dwóch różnych podstaw prowadzenia mediacji. Prowadzi się ją na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji – art. 183¹ k.p.c. Umowa może być zawarta także przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona złożyła taki wniosek. Mediację pomiędzy lekarzem a pacjentem można prowadzić przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy. Kierując strony do mediacji, sąd wyznacza mediatora z listy stałych mediatorów, jednak strony mogą wybrać innego. Mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. Nie może być nim sędzia. Osoba prowadząca mediację jest zobowiązana do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedziała się w związku z prowadzeniem mediacji.

Od 1 stycznia 2016 r. nastąpiły pewne zmiany w mediacji cywilnej. Czas trwania mediacji, jeżeli to sąd skierował do niej strony, został wydłużony do 3 miesięcy. Co więcej, podjęcie próby mediacji, nawet nieudanej, będzie również istotne w przyszłym sporze sądowym. Nowe regulacje dla strony postępowania sądowego wprowadzają konieczność spełnienia dodatkowego wymogu formalnego pozwu. Powód jest zobowiązany wykazać, czy podjął z przyszłym pozwanym próbę pozasądowego rozwiązania sporu, a jeśli nie, to wykazać, dlaczego takiej próby nie podjął. Gdy w pozwie zabraknie tej informacji, sąd wyda zarządzenie o wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych pozwu. Wtedy należy liczyć się z przedłużeniem postępowania sądowego o kilka tygodni [5]. Ponadto mediator w sprawach cywilnych ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków obciążają strony i są uzależnione od umowy o mediację zawartej z mediatorem.

Mediacja w sprawach karnych

Mediacja w sprawach karnych pozwala spotkać się stronom postępowania – pokrzywdzonemu i oskarżonemu – na innej płaszczyźnie. Pokrzywdzony pokazuje swoją krzywdę i oczekuje przeprosin. Tymczasem oskarżony zastanawia się, dlaczego tak zrobił, i ma szansę osobiście przeprosić pokrzywdzonego [6]. Mediację w sprawach karnych można prowadzić we wszystkich sprawach, tym samym także w sprawach o błąd medyczny. Zgodnie z kodeksem postępowania karnego [7] jest ona bezpłatna. W art. 23a § 1 k.p.k. – podstawowym w odniesieniu do omawianej problematyki – ustawodawca wskazał tylko jeden, ale za to niezwykle istotny warunek, którego spełnienie umożliwia rozważenie decyzji w przedmiocie skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Przepis ten stanowi, że skierowanie sprawy do mediacji może nastąpić „z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego”. Oznacza to, że nie jest to możliwe, jeśli obie strony konfliktu karnego albo jedna z nich nie życzy sobie żadnych pertraktacji [8]. Zgodnie z podstawowymi zasadami mediacji strony muszą świadomie i dobrowolnie wyrazić zgodę na uczestniczenie w mediacji. Jedyną ujemną przesłanką wykorzystania mediacji jest określony stan rozwoju psychicznego i umysłowego którejś ze stron. Ustawodawca przyznał prawo kierowania spraw karnych na drogę postępowania mediacyjnego następującym podmiotom: w postępowaniu przygotowawczym – prokuratorowi i policji, a w postępowaniu sądowym – sądowi. W trakcie mediacji oskarżony nie musi przyznawać się do winy. Ważne jest również to, że wydając końcowy wyrok, sąd bierze pod uwagę wyniki mediacji. W przypadku pozytywnego wyniku mediacji i zawarcia ugody sąd może nawet umorzyć postępowanie na wniosek pokrzywdzonego, który uzyskał naprawienie szkody.

Odpowiedzialność zawodowa

W przypadku odpowiedzialności zawodowej ustawa o izbach lekarskich w art. 113 wprowadziła postępowanie mediacyjne, które może być pomocnym narzędziem w postępowaniach dotyczących błędu medycznego zarówno przed rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej, jak i przed sądem lekarskim. Postępowanie mediacyjne w ramach odpowiedzialności zawodowej lekarzy, z uwagi na fakt odwołania się w ustawie o izbach lekarskich do przepisów kodeksu postępowania karnego, traktowane jest analogicznie do mediacji w sprawach karnych. Jest jednak jedna podstawowa różnica, ponieważ w oparciu o ustawę o izbach lekarskich mediacje może prowadzić jedynie lekarz godny zaufania, wybrany przez izbę lekarską. Ponadto te przepisy dają możliwość skierowania sprawy do mediacji dopiero po postawieniu zarzutów, wskazując, że mediację prowadzi się między pokrzywdzonym a obwinionym. W doktrynie wskazuje się, iż celowy byłby szerszy dostęp do mediacji na każdym etapie postępowania wyjaśniającego, również na samym początku. Ponadto brak w przepisach o izbach lekarskich możliwości umorzenia postępowania w przypadku zawarcia ugody, co w nieuzasadniony sposób zmniejsza korzyści z mediacji [9].

Piśmiennictwo:

1. Bobrowicz M.: Mediacja – nowe regulacje, Szkolenie dla radców prawnych OIRP, 17 grudnia 2015 r.

2. Wysocki R.: Mediacja dla pacjenta i lekarza www.gdansk.so.gov.pl/sites/default/files/pages/files/mediacja_dla_pacjenta_i_lekarza_-_michal_ryszard_wysocki.pdf.

3. Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora, uchwalone przez Radę 26 czerwca 2006 r.
Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości.

4. Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

5. Sekuła-Leleno M.: Zmiany w obowiązujących przepisach związane z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. ustawy z 10.09.2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, konferencja: „Mediacja jako nowoczesny sposób rozwiązywania konfliktów”, Warszawa 29 stycznia 2016 r.

6. Mieszkowicz H.: Czy warto mediować w sprawach karnych? Konferencja: „Mediacja jako nowoczesny sposób rozwiązywania konfliktów”, Warszawa 29 stycznia 2016 r.

7. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

8. Bieńkowska E.: Mediacja w sprawach karnych, Warszawa 2011 r.

9. Rajca M., Nowosielska E.: Postępowanie mediacyjne w ramach odpowiedzialności zawodowej lekarzy, „Medyczna Wokanda” nr 3 z 2011 r.

Autor:
dr nauk prawnych Iwona Wrześniewska-Wal
adiunkt w Zakładzie Ekonomiki, Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

Zdjęcia:

Fotolia