Odpady medyczne w gabinecie stomatologicznym

Autor w sposób przekrojowy traktuje zagadnienia związane z procesem gospodarki odpadami w stomatologii – na wszystkich etapach tego procesu. Omawia także projekt zmian w tym zakresie. Do artykułu dołączony jest aktualny wykaz źródeł – do wykorzystania przez czytelnika.

Segregacja odpadów

Bardzo ważnym problemem w gabinecie stomatologicznym jest prawidłowe postępowanie z odpadami medycznymi. Podstawowym aktem prawnym je regulującym jest Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 ze zm.). Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 8 ustawy – „przez odpady medyczne rozumie się odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny”. Problemy dotyczące postępowania z odpadami medycznymi określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. z 2010 r., nr 139, poz. 940). Rozporządzenie precyzuje zasady zbierania i czasowego magazynowania odpadów medycznych. Należy dodać, że gotowy jest projekt nowego rozporządzenia dotyczącego zasad postępowania z odpadami medycznymi, które zastąpi wymienione.

Trzeba podkreślić fakt, że odpady medyczne są sklasyfikowane na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014, poz. 1923). Rozporządzenie to zastąpiło wcześniej obowiązujące rozporządzenie z 27 września 2001 r. (Dz. U. z 2001 r., nr 112, poz. 1206). Dodajmy, że w rozporządzeniu z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi stwierdza się, iż:

• Odpady medyczne o kodach: 18 01 02* (części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania), 18 01 03* (inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt) i 18 01 82* (pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych), z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej koloru czerwonego, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.

• Odpady medyczne o kodach: 18 01 06* (chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne), 18 01 08* (leki cytotoksyczne i cytostatyczne), 18 01 10* (odpady amalgamatu dentystycznego), z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej koloru żółtego, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.

• Odpady medyczne o kodach: 18 01 01 (narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 01 03*), 18 01 04 (inne odpady niż wymienione w 18 01 03*), 18 01 07 (chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 06*), 18 01 09 (leki inne niż wymienione w 18 01 08*), z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia z materiału nieprzezroczystego w kolorze innym niż czerwony lub żółty, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, albo do pojemników wielokrotnego użycia.

• Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w pojemnikach jednorazowego użycia, sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie. Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia. Pojemniki lub worki powinny być wymieniane tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, jednak nie rzadziej niż co 72 godziny. W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy go w całości umieścić w innym większym nieuszkodzonym worku lub pojemniku. Każdy pojemnik i worek z odpadami medycznymi powinien mieć widoczne oznakowanie identyfikujące zawierające: kod odpadów w nich przechowywanych, adres zamieszkania lub siedzibę wytwórcy odpadu, datę zamknięcia.

Projekt nowego rozporządzenia ministra zdrowia

Zgodnie z projektem nowego rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi, które będzie aktualne na początku przyszłego roku, wprowadzone zostaną w tym zakresie pewne zmiany – nie są one jednak zasadnicze. Zrezygnowano m.in. z wymogu nieprzezroczystości worków do zbierania odpadów medycznych w miejscach powstawania, z uwagi na trudny do osiągnięcia w każdym przypadku efekt pełnej nieprzezroczystości. W odniesieniu do obecnie obowiązujących regulacji prawnych rozszerzono przepisy o możliwość zbierania wszystkich odpadów medycznych także do pojemników. Rozszerzono przepisy dotyczące wyposażenia stelaży i pojemników w pokrywy otwierane za pomocą nożnej dźwigni pedałowej oraz oznaczenie ich kodami zbieranych odpadów. Wprowadzone wymagania mają na celu zminimalizowanie pomyłek przy selektywnej zbiórce odpadów medycznych oraz ograniczenie ryzyka zanieczyszczenia środowiska, a także przenoszenia zakażeń i chorób zakaźnych poprzez zwiększenie izolacji zbieranych odpadów medycznych.

W § 3 ust. 5 projektu rozporządzenia doprecyzowano przepisy w zakresie oznaczenia kolorami pojemników do zbierania odpadów medycznych o ostrych końcach i krawędziach, wskazując na konieczność ich jednoznacznej identyfikacji. W § 3 ust. 7 projektu rozporządzenia skrócono czas przechowywania odpadów w miejscu powstawania z 72 do 24 godzin, m.in. z uwagi na konieczność utrzymania aseptyki pomieszczeń i aktualne przepisy dotyczące magazynowania odpadów. Ze względu na bezpieczeństwo wprowadza się zapisy (w § 4 i § 5), że wysoko zakaźne odpady medyczne powinny być pakowane podwójnie – w jednorazowy worek lub sztywny pojemnik wewnętrzny i wytrzymały pojemnik zewnętrzny koloru czerwonego, z napisem „MATERIAŁ ZAKAŹNY DLA LUDZI”. Projekt rozporządzenia w § 5 wprowadza obligatoryjnie wymóg oznakowania worków i pojemników do odpadów medycznych o datę i godzinę otwarcia (tj. rozpoczęcia użytkowania), godzinę zamknięcia oraz o dane identyfikujące jednostkę, w której zbierane są odpady medyczne. Wprowadzone uzupełnienie ma na celu umożliwienie bezspornego określenia czasu zbierania odpadów medycznych w miejscu powstawania oraz identyfikację jednostki, z której odpady pochodzą. Wprowadzono także wymóg wyposażenia pomieszczenia i przenośnego urządzenia chłodniczego do magazynowania odpadów medycznych w termometr do pomiaru temperatury wewnątrz. Obecnie taki wymóg jest stawiany jedynie stacjonarnym urządzeniom chłodniczym. Wyposażenie pomieszczeń i urządzeń w termometr wynika z konieczności utrzymania w nich wymaganej temperatury i stałego jej monitorowania.

Ewidencjonowanie odpadów medycznych

22 lutego 2014 r. zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 stycznia 2014 r. w sprawie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 107). Rozporządzenie doprecyzowuje nowe obowiązki wytwórców zakaźnych odpadów medycznych, określone w art. 95 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Posiadacz (odbiorca) odpadów powinien bowiem wydać dokument potwierdzający unieszkodliwienie odpadów medycznych w trzech egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych (lub wytwórcy zakaźnych odpadów weterynaryjnych), a drugi wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania zakaźnych odpadów medycznych. Potwierdzenia unieszkodliwiania odpadów powinny być przechowywane przez ich wytwórcę przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym sporządzono te dokumenty (art. 72 ust. 1 ustawy). Zgodnie z rozporządzeniem dokument potwierdzający unieszkodliwianie odpadów jest wydawany w postaci zestawienia wyszczególniającego rodzaje i masę zakaźnych odpadów medycznych (lub rodzaje i masę zakaźnych odpadów weterynaryjnych) poddanych unieszkodliwieniu w ciągu jednego miesiąca kalendarzowego. Dokument potwierdzający unieszkodliwienie jest wydawany w formie papierowej opatrzonej podpisem posiadacza odpadów, który je unieszkodliwił, lub w formie elektronicznej opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Dokument powinien zostać przekazany wytwórcy odpadów i inspektorowi środowiska nie później niż po upływie 14 dni od końca miesiąca kalendarzowego, którego przedmiotowy dokument dotyczy.

Podstawowym dokumentem potwierdzającym fakt oddania odpadów przez ich wytwórcę jest Karta przekazania odpadów (Karta ewidencji). Karta ewidencji służy odnotowaniu działań związanych z gospodarowaniem danym odpadem – poczynając od jego wytworzenia do przekazania podmiotowi, który posiadając stosowną decyzję administracyjną, dokona jego odzysku lub unieszkodliwienia. Kartę przekazania odpadów sporządza wytwórca odpadów, który przekazuje wytworzone przez siebie odpady odpowiedniemu podmiotowi.

Należy dodać, że wytwórca odpadów (np. właściciel praktyki stomatologicznej) ma prawo domagać się od podmiotu unieszkodliwiającego zakaźne odpady medyczne (posiadacza odpadów) wystawienia, bez jakichkolwiek opłat, potwierdzenia unieszkodliwienia odpadów. Wspomniane Rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 stycznia 2014 r. w sprawie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwianie zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 107) nie wspomina bowiem o opłatach za wydawanie takich dokumentów, a jedynie określa m.in. sposób ich wydawania. Brak takiego dokumentu, nawet jeżeli wytwórca zakaźnych odpadów medycznych posiada potwierdzenie ich przekazania w postaci kart przekazania odpadów, oznacza, że odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami wciąż ciąży na ich wytwórcy.

Trzeba podkreślić fakt, że wspomniane dokumenty dotyczące gospodarowania odpadami w gabinecie stomatologicznym stanowią załączniki do Rozporządzenia Ministra Środowiska z 12 grudnia 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1973). Jest to sprawa bardzo ważna i należy o tym pamiętać. Niedopuszczalna jest zmiana wzorów dokumentów ewidencji odpadów w stosunku do tych zawartych we wspomnianym rozporządzeniu.

Uproszczona ewidencja odpadów

Wymóg prowadzenia ewidencji wytwarzanych odpadów został określony w art. 66 Ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21 ze zm.). Ewidencję odpadów prowadzi się, jak już wspomniano, w oparciu o dwa podstawowe dokumenty – Kartę przekazania odpadów i Kartę ewidencji odpadów. Ustawa dopuszcza możliwość prowadzenia tzw. uproszczonej ewidencji odpadów w oparciu jedynie o Karty przekazania odpadów. Uproszczoną ewidencję mogą prowadzić podmioty:

• wytwarzające odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie;

• wytwarzające odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi, w ilości do 5 ton rocznie;

• transportujące odpady, wykonujące wyłącznie usługę transportu odpadów;

• władające powierzchnią ziemi, na której komunalne osady ściekowe są stosowane w celu nawożenia gleb.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że możliwość prowadzenia uproszczonej ewidencji odpadów nie zwalnia z obowiązku przekazywania marszałkowi województwa zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów w terminie do 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy, co wynika z art. 76
ust. 1 Ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

Kary pieniężne

Zgodnie z art. 180 Ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 r. , „kto wbrew obowiązkowi nie prowadzi ewidencji odpadów albo prowadzi tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny”.

Artykuł 200 Ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 r.  stwierdza: „Jeżeli podmiot, wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 76, nie składa sprawozdania, podlega administracyjnej karze pieniężnej w wysokości 500 zł”. Administracyjną karę pieniężną wymierza, w drodze decyzji, wojewódzki inspektor ochrony środowiska właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania przedsiębiorcy w przypadku sprawozdania o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi. W przypadku braku siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej administracyjną karę pieniężną wymierza Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska.

W decyzji o wymierzeniu administracyjnej kary pieniężnej wojewódzki inspektor ochrony środowiska określa termin przekazania sprawozdania, nie krótszy niż 14 dni, chyba że podmiot złożył sprawozdanie przed dniem wydania decyzji. W przypadku nieprzekazania sprawozdania w terminie określonym w decyzji, wydanej na podstawie ust. 3 art. 180
ustawy, podmiot podlega administracyjnej karze pieniężnej w wysokości 2 000 zł.

Magazynowanie odpadów medycznych

Dopuszczalne jest magazynowanie odpadów medycznych w odpowiednio przystosowanych do tego celu pomieszczeniach albo stacjonarnych lub przenośnych urządzeniach chłodniczych – przeznaczonych wyłącznie do magazynowania odpadów medycznych. Należy dodać, że przenośne urządzenie chłodnicze jest przeznaczone do magazynowania niewielkiej ilości odpadów. Pomieszczenie przeznaczone do magazynowania odpadów medycznych powinno: posiadać niezależne wejście; być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych; posiadać ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję; być zabezpieczone przed dostępem owadów, gryzoni oraz innych zwierząt; posiadać drzwi wejściowe bez progu, których szerokość i wysokość powinna gwarantować swobodny dostęp; posiadać wydzielone boksy i miejsca w zależności od rodzajów magazynowanych odpadów medycznych, zgodnie z zasadami ich sortowania w miejscach powstawania; posiadać wentylację zapewniającą podciśnienie, z zapewnieniem filtracji odprowadzanego powietrza. Dopuszcza się zastosowanie wentylacji grawitacyjnej pod warunkiem magazynowania odpadów w szczelnie zamkniętych pojemnikach lub kontenerach oznakowanych w zależności od rodzaju magazynowanych odpadów medycznych.

Stacjonarne urządzenie chłodnicze do magazynowania odpadów medycznych powinno:

• być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych;

• posiadać ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję;

• być zabezpieczone przed dostępem owadów, gryzoni oraz innych zwierząt;

• posiadać drzwi wejściowe bez progu, których szerokość i wysokość powinna gwarantować swobodny dostęp;

• być wyposażone w termometr wewnętrzny;

• posiadać zamknięcie drzwi wejściowych, umożliwiające ich otwarcie od wewnątrz;

• posiadać pomieszczenie izolujące przed wejściem do urządzenia.

Przenośne urządzenie chłodnicze powinno:

• posiadać wnętrze wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję;

• być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych.

W sąsiedztwie pomieszczenia lub stacjonarnego urządzenia chłodniczego powinna znajdować się umywalka z ciepłą i zimną wodą, wyposażona w ręczniki jednorazowego użytku. Czas przechowywania odpadów medycznych, zależnie od ich rodzaju i temperatury magazynowania, określa (w § 6) wspomniane Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi. Zgodnie z tymi zapisami magazynowanie odpadów medycznych o kodzie 18 01 02* może odbywać się tylko w temperaturze do 10°C, a czas ich przechowywania nie może przekroczyć 72 godzin. Magazynowanie odpadów medycznych o kodach 18 01 03*, 18 01 06*, 18 01 08*, 18 01 10* i 18 01 82* w temperaturze od 10°C do 18°C może odbywać się tak długo, jak pozwalają na to ich właściwości, jednak nie dłużej niż 72 godziny, natomiast w temperaturze do 10°C – nie dłużej niż 30 dni. Odpady medyczne o kodach 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07, 18 01 09 (z niektórymi wyłączeniami) mogą być magazynowane tak długo, jak pozwalają na to ich właściwości, jednak nie dłużej niż 30 dni.

Transport wewnętrzny odpadów medycznych

Transport wewnętrzny odpadów medycznych z miejsca ich powstawania do miejsca magazynowania, unieszkodliwiania lub odbioru odbywa się środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu. Jednakże i w temacie transportu rozporządzenie przewiduje inne rozwiązania w przypadku wytwarzania niewielkich ilości odpadów. Do transportu wewnętrznego można wówczas używać transportowych pojemników zamykanych.

Należy pamiętać, iż transport wewnętrzny odpadów medycznych wykonuje się w sposób uniemożliwiający uszkodzenie worka lub pojemnika i narażenie na bezpośredni kontakt z tymi odpadami, a środki transportu wewnętrznego odpadów medycznych i pojemniki wielokrotnego użycia należy zdezynfekować i umyć po każdym użyciu. W obiektach, gdzie udzielane są świadczenia zdrowotne, należy wyznaczyć miejsce przeznaczone do dezynfekcji, mycia i przechowywania wewnątrzzakładowych środków transportu wewnętrznego odpadów medycznych oraz pojemników wielokrotnego użycia, które powinno posiadać:

• ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję;

• dostęp do wody bieżącej z możliwością jej odprowadzenia do kanalizacji;

• możliwość swobodnego wjazdu i wyjazdu środka transportu wewnętrznego odpadów

Piśmiennictwo:

1. Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 ze zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. z 2010 r., nr 139, poz. 940).

3. Projekt Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 23 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (dostępny w internecie).

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014, poz. 1923).

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 stycznia 2014 r. w sprawie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 107).

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 12 grudnia 2014 r.
w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1973).

7. Strona internetowa Ministerstwa Ochrony Środowiska: www.mos.gov.pl.

8. Strona internetowa Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: www.gios.gov.pl.

Autor:
Józef Micuła

Zdjęcia:

Dollaphotoclub