Dodano: 09.04.2018, Kategorie: Gabinet
Odpowiedzialność zawodowa lekarza dentysty
Pacjenci pozywają lekarzy nie tylko przed sądy powszechne: cywilne lub karne, ale równie często składają skargi do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. W 2012 r. do rzeczników odpowiedzialności zawodowej wpłynęły łącznie 344 skargi na „usługi stomatologiczne” (stomatologia zachowawcza – 95, chirurgia stomatologiczna – 32, protetyka stomatologiczna –199 i stomatologia dziecięca – 18) [1]. Kwestię odpowiedzialności zawodowej lekarzy reguluje obowiązująca od 2010 roku ustawa o izbach lekarskich. Przez trzy lata jej obowiązywania pojawiło się wiele problemów natury prawnej, którymi zajął się Sąd Najwyższy.
Odpowiedzialność zawodowa jest jedną z form odpowiedzialności prawnej uregulowanej ustawowo w przeciwieństwie do odpowiedzialności przed sądami koleżeńskimi [2]. Jest to odpowiedzialność represyjna, dlatego należy przestrzegać podstawowych zasad Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a w szczególności gwarancji rzetelnego procesu (art. 6 ust. 1 Konwencji Praw Człowieka) [3].
Przewinienie zawodowe
W przypadku odpowiedzialności zawodowej wystarczające jest naruszenie zasad etyczno-deontologicznych, a niekoniecznie przepisów prawa [2]. Jednak kodeks etyki lekarskiej nie kodyfikuje wszystkich przewinień zawodowych, tak jak to czyni kodeks postępowania karnego, który ściśle opisuje przestępstwa [4, 5]. Z tego względu w ustawie o izbach lekarskich obowiązującej od 2010 r. wprowadzono definicję przewinienia zawodowego (w art. 53 ww. ustawy). Zgodnie z nią członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad:
• etyki lekarskiej,
• przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza.
Ponadto przepisy podkreślają, że postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej toczy się niezależnie od postępowania karnego, cywilnego lub dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu. Może być zawieszone do czasu ukończenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego, o ile ich wynik może mieć wpływ na jego rozstrzygnięcie.
Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej
Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej pełni rolę oskarżyciela przed sądem lekarskim. Skarga przesłana do izby lekarskiej zostaje przekazana do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, który w ciągu 3 miesięcy musi zdecydować, czy wszczyna postępowanie wyjaśniające, czy odmawia. Niezależnie od tego, w jaki sposób zakończy się postępowanie prowadzone przez rzecznika, pokrzywdzony nie ponosi żadnych kosztów z nim związanych.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej podzielono na cztery części, które obejmują:
• czynności sprawdzające,
• postępowanie wyjaśniające,
• postępowanie przed sądem lekarskim,
• postępowanie wykonawcze.
Celem czynności sprawdzających jest wstępne zbadanie okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Czynności sprawdzające polegają m.in. na zebraniu całości dokumentacji medycznej i sprawdzeniu, czy skarga dotyczy lekarza. W trakcie czynności sprawdzających nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem możliwości przesłuchania w charakterze świadka osoby składającej skargę na lekarza. Natomiast postępowanie wyjaśniające ma ustalić, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnić okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego ustalić obwinionego oraz zebrać, zabezpieczyć i w niezbędnym zakresie utrwalić dowody dla sądu lekarskiego. Ten etap postępowania, tj. czynności sprawdzające i postępowanie wyjaśniające, stanowi, jeśli dokonywać porównania z postępowaniem karnym, bez wątpienia odpowiednik sui generis postępowania przygotowawczego. Tu Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego oraz o umorzeniu takiego postępowania. Na powyższe postanowienie przysługuje zażalenie (art. 68 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich) wnoszone do właściwego sądu lekarskiego, a w przypadku gdy wydał je Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej – do Naczelnego Sądu Lekarskiego.
Drugi etap postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej polega na jego umorzeniu lub skierowaniu wniosku o ukaranie do sądu lekarskiego. Odpowiada on postępowaniu jurysdykcyjnemu w sądzie powszechnym. Sprawa taka rozpoznawana jest na rozprawie i kończy się wydaniem orzeczenia. Od wydanego w tym trybie orzeczenia przysługuje stronom niezażalenie, ale odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego (art. 90 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich), który także rozstrzyga w formie orzeczenia, utrzymując w mocy, uchylając lub zmieniając zaskarżone orzeczenie sądu lekarskiego pierwszej instancji.
Zgodnie z art. 95 pkt 1 ustawy o izbach lekarskich od prawomocnego orzeczenia sądu lekarskiego kończącego postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy przysługuje jeszcze jeden środek, tj. kasacja do Sądu Najwyższego. Jednak wykładnia językowa tego przepisu nie pozwala na przyjęcie, iż możliwe jest wniesienie kasacji od rozstrzygnięcia, które zapadło w formie postanowienia. Kasacja od postanowienia wydanego przez sąd lekarski nie przysługuje [6].
Rozszerzenie uprawnień pokrzywdzonych
Poprzednio obowiązujące przepisy ograniczały prawa pokrzywdzonego pacjenta do złożenia skargi i występowania w roli świadka, co jest niezgodne z dążeniem do rozszerzania uprawnień osób pokrzywdzonych zawartych w kodeksie postępowania karnego oraz w wyrokach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Stąd w ustawie o izbach lekarskich obowiązującej od 2010 r. pokrzywdzony pacjent ma status strony na każdym etapie postępowania, co oznacza m.in., że może ustanowić pełnomocników, choć nie więcej niż dwóch, spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych. Stronami postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy są pokrzywdzony oraz lekarz, którego dotyczy postępowanie, lub obwiniony. Za obwinionego uważa się lekarza, wobec którego w toku postępowania wyjaśniającego Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do sądu lekarskiego wniosek o ukaranie. Obwiniony może ustanowić nie więcej niż dwóch obrońców spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych. W czasie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy na uzasadniony wniosek obwinionego właściwy sąd lekarski może ustanowić mu obrońcę z urzędu spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych.
Ponadto według obecnie obowiązującej ustawy postępowanie przed sądami lekarskimi jest jawne, przy równoczesnym poszanowaniu praw pacjentów do zachowania tajemnicy zawodowej w zakresie informacji ich dotyczących.
Okręgowe sądy lekarskie i Naczelny Sąd Lekarski
Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy rozpoznają okręgowe sądy lekarskie i Naczelny Sąd Lekarski. Właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji jest okręgowy sąd lekarski izby lekarskiej, której obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania. Od jego orzeczenia stronom przysługuje odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Od prawomocnego orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego, kończącego postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, stronom, ministrowi właściwemu do spraw zdrowia i prezesowi Naczelnej Rady Lekarskiej przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia.
W jednej ze spraw okręgowy sąd lekarski uznał lekarza dentystę za winnego popełnienia przewinienia zawodowego polegającego na tym, że „przeprowadzając leczenie stomatologiczno-protetyczne pacjenta, nie dopełnił należytych starań w badaniu przedmiotowym pacjenta oraz nie przygotował prawidłowo pacjenta do leczenia protetycznego, co doprowadziło do powikłań” [7]. Sąd lekarski orzekł wobec obwinionego lekarza karę upomnienia oraz obciążył go kosztami postępowania. Lekarz złożył odwołanie do Naczelnego Sadu Lekarskiego, a później kasację do Sądu Najwyższego opartą na rażącym naruszeniu prawa w sytuacji zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, którą jest wydanie orzeczenia przez sędziego podlegającego wyłączeniu. Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, zauważyć należy, że członkiem składu okręgowego sądu lekarskiego, orzekającego w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej obwinionego, była lekarz dentysta, która osobiście w wojewódzkiej poradni stomatologicznej udzielała pomocy specjalistycznej pokrzywdzonemu pacjentowi. Nie może zatem budzić wątpliwości, że poczyniła ona istotne spostrzeżenia w przedmiocie stanu uzębienia i przebiegu procesu leczenia pokrzywdzonego. Skoro zaś tak, to zdaniem Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie za bezsporne uznać należy, że wyżej wymieniona sędzia sądu lekarskiego była „świadkiem czynu, o który sprawa się toczy” w rozumieniu art. 40 § 1 pkt 4 kpk, a tym samym podlegała wyłączeniu od udziału w niniejszej spawie ex lege.
Warto pamiętać, że regulacji dotyczących wyłączenia sędziego sądu lekarskiego nie znajdziemy w obowiązującej ustawie o izbach lekarskich. Jest jednak art. 112 pkt 1 ustawy o izbach lekarskich, który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego – kpk [8, 9]. Zatem do wyłączenia ze składu członka sądu lekarskiego odpowiednie zastosowanie ma regulacja rozdziału 2 kodeksu postępowania karnego, a w szczególności art. 40 kpk zawierający wyczerpujący katalog podstaw wyłączenia sędziego z mocy samego prawa. Wspomniany art. 40 § 1 pkt 4 kpk przewiduje, że sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły. Zawarte w powołanym przepisie określenie „był świadkiem czynu” należy przy tym rozumieć, jak to stwierdził Sąd Najwyższy, nie tylko jako obecność sędziego przy czynie, ale także jako odnoszące się do sytuacji, gdy tenże poczynił własne spostrzeżenia poza procesem, mające znaczenie dla sprawy [10].
Przedawnienie karalności
Należy zauważyć, że zgodnie z ustawą o izbach lekarskich i kodeksem postępowania karnego okolicznościami wyłączającymi odpowiedzialność karną są m.in.: przedawnienie ścigania albo karalności zarzucanego czynu. Nie można wszcząć postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata. Bieg przedawnienia do wszczęcia postępowania przerywa każda czynność Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Przedawnienie karalności czynu stanowiącego przewinienie zawodowe lekarza następuje po upływie 5 lat od czasu jego popełnienia (art. 64 ust. 3 ustawy o izbach lekarskich). Jeżeli czyn, który jest przewinieniem zawodowym, stanowi jednocześnie przestępstwo, ustanie karalności przewinienia zawodowego następuje nie wcześniej niż ustanie karalności przestępstwa.
W myśl wspomnianych już przepisów w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Zatem stosujemy art. 529 kpk, który stanowi, że wniesieniu i rozpoznaniu kasacji (tj. środka zaskarżenia od orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego) na korzyść obwinionego nie stoi na przeszkodzie m.in. okoliczność wyłączająca ściganie, w tym przedawnienie. Rozumując a contrario, przedawnienie karalności stoi na przeszkodzie, gdy kasacja jest na niekorzyść. Taką kasację – wobec jej niedopuszczalności – należy pozostawić bez rozpoznania [11].
Taka sytuacja zachodziła w jednej ze spraw [12]. Zarzucony czyn miał być popełniony przez lekarza do 23 listopada 2006 r. Zatem pięcioletni okres przedawnienia karalności tego czynu upłynął 22 listopada 2011 r. Wprawdzie kasacja na niekorzyść obwinionego została wniesiona przed tym terminem, czyli 21 maja 2011 r., ale do usunięcia jej braków formalnych doszło jeszcze później, bo 8 września 2011 r. W czasie wniesienia kasacji na niekorzyść obwinionego ujemna przesłanka procesu karnego, określona w art. 11 pkt 6 kpk jako przedawnienie, nie zachodziła, natomiast w czasie rozpoznania tego środka karalność czynu uległa przedawnieniu. W tej sytuacji na skutek upływu terminu przedawnienia karalności nie jest już możliwe rozpoznanie kasacji [13].
Rozszerzenie katalogu kar
Ustawa o izbach lekarskich w brzmieniu z 2010 r. rozszerzyła katalog kar. Obok dotychczasowych kar: upomnienia, nagany, ograniczenia i zabrania prawa wykonywania zawodu wprowadziła kilka nowych. Jedną z nich jest zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat oraz ograniczenie czynności zawodowych w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat. Ponadto zawieszenie przez sąd lekarski prawa do wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat. Lekarz zawieszony w prawie wykonywania zawodu nie może wykonywać zawodu w żadnej formie. Zawieszenie prawa wykonywania zawodu orzeka się w miesiącach i latach. Bieg kary rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia. Na poczet kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu zalicza się okres tymczasowego zawieszenia prawa wykonywania zawodu.
Wprowadzono również karę pieniężną, która jest orzekana samoistnie albo obok wymienionych kar. Przeznaczona jest na cel społeczny związany z ochroną zdrowia, a jej wysokość wynosi od jednej trzeciej do czterokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez prezesa GUS, obowiązującego w chwili wydania orzeczenia w pierwszej instancji. Sąd lekarski może także zarządzić publikację swojego orzeczenia w „Gazecie Lekarskiej”. Podobnie podlega opublikowaniu prawomocne orzeczenie uniewinniające lekarza w sprawach z zakresu odpowiedzialności zawodowej na jego wniosek na koszt okręgowej izby lekarskiej, której lekarz jest członkiem.
Piśmiennictwo:
1. Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej, www.nil.org.pl.
2. Zielińska E.: Zawód lekarza i lekarza dentysty w świetle prawa , konferencja, Warszawa, 8 października 2009 r.
3. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisana przez członków Rady Europy w 1950 r. w Rzymie, weszła w życie 1953 r. (przez Polskę ratyfikowana w 1992 r.).
4. Kodeks Etyki Lekarskiej z 2 stycznia 2004 r., tekst jednolity; zawierający zmiany uchwalone 20 września 2003 r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy.
5. Namysłowska-Gabrysiak B.: Prawo karane – część ogólna, Warszawa 2008 r.
6. Postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lutego
2011 r., sygn. akt SDI 4/11 (LEX nr 1223730).
7. Wyrok Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2011 r., SDI 30/10 (LEX nr 1223732).
8. Ustawa z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. 219, poz. 1708 z późn zm.).
9. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
10. Sąd Najwyższy, postanowienie z 18 października 2001 r., II KKN 124/99 (LEX nr 51579).
11. Wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1996 r., II KKN 4/96 (LEX nr 50508).
12. Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 stycznia
2012 r., SDI 31/11 (LEX nr 1228667).
13. Uchwała Sądu Najwyższego z 12 lutego 1992 r., I KZP 40/91 – OSNKW 1992, z. 5-6, poz. 31.
Autor:
dr nauk prawnych Iwona Wrześniewska-Wal
Zdjęcia:
Fotolia