Onkologia dentystyczna

W związku ze wzrostem zachorowalności na nowotwory szczególnie istotne jest, by lekarz stomatolog poczuwał się do odpowiedzialności za zdrowie całego organizmu swojego pacjenta. Każda wizyta u stomatologa powinna być krokiem w kierunku profilaktyki onkologicznej. Nowotwór jamy ustnej powoduje rocznie więcej zgonów niż np. czerniak czy rak szyjki macicy, w związku z tym należy przyswoić sobie prawidłowy plan działania prowadzącego do rozpoznania nowotworu.

Na prawidłowe rozpoznanie nowotworu jamy ustnej mają wpływ przede wszystkim: prawidłowo zebrany wywiad, badania przedmiotowe i podmiotowe oraz ocena węzłów chłonnych.

Oceny stanu jamy ustnej należy dokonać w dobrym oświetleniu. Trzeba zwrócić baczną uwagę na okolicę zatrzonowcową (to tu bowiem w 10%  przypadków umiejscawia się rak jamy ustnej), język, dziąsła, błonę śluzową warg i policzków.

Jeśli zachodzi taka konieczność, należy zlecić wykonanie TK, pantomogramu przy naciekach żuchwy i szczęki, RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej celem oceny przerzutów.

Profilaktykę onkologiczną możemy podzielić na pierwotną i wtórną. Obie są doskonałymi sposobami na walkę z nowotworami.

Na profilaktykę pierwotną składają się: eliminowanie czynników ryzyka, takich jak nałogi (spożywanie alkoholu czy palenie tytoniu), a także odpowiednia dieta. Z większości badań dotyczących diety wynika, iż dieta bogata w owoce i warzywa zmniejsza zachorowalność na nowotwory. Zalecenia dietetyczne wskazują przede wszystkim na ograniczenie ilości tłuszczów, unikanie suplementacji (wszystkie substancje odżywcze powinny pochodzić z produktów naturalnych), ograniczenie soli i pokarmów konserwowych, które są znaczącymi kancerogenami.

Wykrywanie i prawidłowe leczenie stanów przedrakowych

Warto pamiętać, iż do zmian przednowotworowych zaliczamy rogowacenie białe (leukoplakie) i rogowacenie czerwone (erytroplakie), do stanów przedrakowych (precancerous conditions) – chorób ogólnoustrojowych przebiegających ze znacznie zwiększonym ryzykiem rozwoju raka – zaliczamy natomiast: liszaj płaski (lichen planus), liszaj rumieniowaty ośrodkowy, dysfagię na tle niedoboru żelaza, kiłę.

Szerzenie oświaty zdrowotnej, prowadzenie programów profilaktyki dla pacjentów, organizowanie zajęć i wykładów, które będą miały na celu podniesienie świadomości społecznej na temat nowotworów jamy ustnej,  to kolejne założenia profilaktyki pierwotnej.

Stomatolog powinien wskazać pacjentowi, jak ważne jest zachowanie wysokiego poziomu higieny jamy ustnej, gdyż ma to ogromne znaczenie dla wyeliminowania działania bakterii mających wpływ na ontogenezę.

Przewlekłe owrzodzenia, stany zapalne jamy ustnej, działanie ostrych brzegów ubytków bądź wypełnień, użytkowanie źle dobranych protez również stanowią podłoże rozwoju zmian nowotworowych.

Profilaktyka wtórna (wczesne wykrycie) jest warunkiem efektywnego i zakończonego sukcesem leczenia. Wszelkie owrzodzenia i stwardnienia, które utrzymują się dłużej niż 3 tygodnie, powinny stanowić podstawę do diagnostyki – wykonania cytologii złuszczeniowej ze zmienionego obszaru, pobrania wycinka do badania lub biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej, następnie ewentualnie badań rentgenowskich.

Natychmiastowe i prawidłowe leczenie jest bardzo ważne dla zahamowania rozwoju nowotworu. Istotne są również kontrola i opieka po leczeniu. W przypadkach planowanych naświetlań i chemioterapii warto, by wszystkie zabiegi były wykonane przed tego typu leczeniem.

Należy również rozważyć ekstrakcję każdego zęba, a przed ekstrakcją wykonać RTG. Zęby tkwiące w masie guza nowotworowego nie powinny być usuwane, gdyż istnieje ryzyko rozsiewu komórek nowotworowych i przyspieszenia procesu przerzutowego.

Głównymi czynnikami wpływającymi na powstanie zmian nowotworowych są związki chemiczne, fizyczne i biologiczne.

DIAGNOSTYKA ZMIAN NOWOTWOROWYCH

Ostatnio naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego odkryli pewne białka, które, obecne w ślinie, mogą być pomocne w wykrywaniu nowotworu. Oznaczenie poziomu tych białek w ślinie pozwoli w sposób nieinwazyjny ustalić zagrożenie nowotworowe. Dotychczas oznaczenia markerów nowotworowych można było ocenić tylko we krwi pacjenta.

Obecnie na polskim rynku medycznym dostępnych jest kilka rodzajów urządzeń pomagających stomatologom we wczesnym wykrywaniu zmian nowotworowych:

• Microlux – to system diagnostyczny zasilany bateryjnie, wysyłający światło biało-niebieskie LED. Tkanka zdrowa pochłania to światło, a chora odbija je.

• Velscope – to kolejne urządzenie, którego działanie opiera się na fluorescencji, tkanka zmieniona widoczna jest jako ciemny nieregularny obszar, natomiast zdrowa jako zielony fluorescencyjny wzór.

• Sapphire – detektor zmian nowotworowych, który wskazuje niewidoczne w normalnych warunkach zmiany chorobowe jako ciemny obszar.

• Oralitest – tym urządzeniem również możemy zdiagnozować wcześnie nowotwór jamy ustnej. Wszystko dzięki naświetleniu jamy ustnej światłem, które wzbudza fluorofory zawarte w badanej tkance, dzięki czemu uzyskujemy obraz, na którym widać wyraźną granicę między zdrową a chorą tkanką.

Profilaktyka onkologiczna pierwotna i wtórna  – Podsumowanie  

Profilaktyka onkologiczna pierwotna i wtórna są najtańszymi i najskuteczniejszymi sposobami postępowania przeciwdziałającymi powstawaniu nowotworów jamy ustnej. Lekarz dentysta powinien wiedzieć, jaki wpływ mają choroby jamy ustnej na cały organizm, i umiejętnie przekazywać swoją wiedzę pacjentom.

Wspólne działania lekarza dentysty i pacjenta mogą prowadzić do znacznego obniżenia ryzyka zachorowalności na nowotwory. Należy nieustannie uświadamiać pacjentowi, jak ważna jest zależność między stanem zdrowia jamy ustnej a zdrowiem ogólnym i jakością życia.

Piśmiennictwo:

1. Kryst L.: Chirurgia szczękowo-twarzowa, PWZL, 2012.

2. Cancer Treatment Reviews, WB Saunders, Elsevier.

3. Jeziorski A. (red.): Onkologia dla stomatologów, PWZL, 2006.

4. „Journal of oncology”, wybrane numery.

Autor:

lek. stom. Elżbieta Grzesiak

Streszczenie:
Nowotwory jamy ustnej nie są rzadkością, rocznie u ok. 37 000 ludzi w USA  diagnozuje się tę przypadłość, w Polsce u ok. 6 000 w ciągu roku. Nie tylko długotrwałe spożywanie alkoholu czy palenie tytoniu, ale również wirus HPV-16 stanowi czynnik wysokiego ryzyka. Dobrą wiadomością jest fakt, iż nowotwory jamy ustnej mogą być wykryte w wczesnych stadiach rozwojowych.

Fotografia:

dollarphotoclub.com