Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku higienistki oraz asystentki stomatologicznej

Podstawowe obowiązki pracownika

Do obowiązków higienistki stomatologicznej należą m.in.: prowadzenie skutecznej działalności oświatowo-prozdrowotnej, dotyczącej higieny jamy ustnej i żywienia; wykonywanie zabiegów higieniczno-profilaktycznych w jamie ustnej pacjenta w zakresie tzw. profilaktyki profesjonalnej – oczyszczanie zębów ze złogów nazębnych i lakowanie bruzd; wykonywanie niektórych zabiegów leczniczych zleconych przez lekarza stomatologa – polerowanie założonych wypełnień, pobieranie wycisków orientacyjnych, zakładanie ślinochronu oraz formówek, zakładanie i usuwanie opatrunków czasowych, radiologia diagnostyczna, proste zabiegi ortodontyczne. Higienistka stomatologiczna może wykonywać także zadania asystentki stomatologicznej i wtedy do jej obowiązków należy przede wszystkim pomoc lekarzowi. Współpraca ze stomatologiem polega na kooperacji poprzez świadome i dokładne wykonywanie pracy uprzednio zaplanowanej; wykonywanie obowiązków nie tylko na polecenie lekarza stomatologa, ale także bez jego polecenia, ze zrozumieniem swoich zadań.

Do zadań asystentki stomatologicznej należą m.in.: przygotowywanie gabinetu stomatologicznego do pracy; dezynfekcja narzędzi i sprzętu; przygotowywanie pacjenta do zabiegu; uzupełnianie brakującego sprzętu, materiałów i instrumentów; konserwacja sprzętu; asystowanie przy zabiegu; prowadzenie pracy biurowej, w tym – rejestracja i opieka nad pacjentem; sporządzanie danych na temat stanu pacjenta; kompletowanie i archiwizacja zdjęć radiologicznych; umawianie na wizyty; sporządzanie rachunków i przyjmowanie opłat.

Procedury – Zagrożenia

Powierzchnie, na których możliwy jest upadek

Przyczyny: śliskie powierzchnie przy dojściu do i na samym stanowisku pracy, nieporządek.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie obuwia z podeszwą antypoślizgową. Utrzymywanie porządku na stanowisku i w jego otoczeniu. Niezwłocznie usuwanie z podłogi plam cieczy.

Różnica poziomów (upadki z poziomu wyższego na niższy)

Przyczyny: przemieszczanie się po schodach, stosowanie niesprawnych drabin lub prowizorycznych zwyżek.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie sprawnej technicznie drabiny rozstawnej, gdy zachodzi taka potrzeba. Nieużywanie drabiny przystawnej jako rozstawnej, prowizorycznych zwyżek, na przykład stołu i postawionego na nim krzesła.

Nieodpowiednie oświetlenie w pomieszczeniach pracy

Przyczyny: źle dobrane punkty świetlne, zabrudzone okna.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie źródeł światła dających natężenie oświetlenia zgodne z normą – ogólne i miejscowe (obowiązuje Norma PN-EN 12464-1:2012 „Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”). Dbanie o właściwe oświetlenie naturalne stanowisk pracy, m.in. poprzez zapewnienie czystości okien.

Czynniki biologiczne – mikroorganizmy chorobotwórcze przenoszone drogą kropelkowo-powietrzną (m.in. wirus grypy i bakterie gruźlicy), drogą skórną (np. wirus opryszczki), poprzez płyny ustrojowe (np. wirusy – HBV, HCV, HIV oraz makroorganizmy pasożytnicze, np. świerzbowiec)

Przyczyny: kontakt ze skórą pacjenta i inne drogi przenikania materiału biologicznego.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie ochron indywidualnych – w tym układu oddechowego i dłoni; używanie sprzętu jednorazowego użytku, gdy jest to wskazane; dbanie o to, by w pomieszczeniach pracy znajdowały się umywalka oraz zlewozmywak z bieżącą, ciepłą i zimną, wodą, wraz z ręcznikami jednorazowego użytku; zachowanie zasad higieny osobistej, w tym częste mycie rąk; profilaktyczne używanie mydeł i zasypek z dodatkiem środków przeciwgrzybiczych; dbanie o prawidłową wentylację pomieszczeń pracy; zachowanie higieny unitu stomatologicznego, zgodnie z instrukcją producenta; sterylizacja pomieszczenia (np. przy użyciu lamp UV); dbanie o to, by powierzchnie stołów, ścian i podłóg w gabinecie (dodajmy – łatwo zmywalne) były często i przy użyciu właściwych środków dokładnie myte; zapewnienie środków dezynfekcyjnych i przestrzeganie zasad dezynfekcji; dbanie o to, by autoklaw i – w zależności od potrzeb – sterylizator niskotemperaturowy znajdowały się i były stosowane we wszystkich pomieszczeniach, w których przewiduje się wykonywanie świadczeń przy użyciu narzędzi i sprzętu wielokrotnego użytku; sporządzenie planu postępowania po ekspozycji, z uwzględnieniem możliwych dróg narażenia (skaleczenie, zakłucie, zabrudzenie); przygotowanie instrukcji bezpiecznej obsługi urządzeń i ich udostępnienie na stanowisku pracy; prawidłowe usuwanie odpadów, zgodnie z przepisami; wydzielenie szatni oddzielnie na odzież roboczą i własną pracowników; przeprowadzanie wymaganych badań profilaktycznych; zapewnianie pracownikom systematycznego szkolenia z zakresu problematyki zawodowego narażenia na czynniki biologiczne; obowiązkowy udział wyznaczonych pracowników w szkoleniach zorganizowanych przez pracodawcę; zapewnienie pracownikom właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz jeżeli to konieczne środków do odkażania skóry lub błon śluzowych; zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach.

Czynniki chemiczne (stałe, ciekłe, lotne) trujące, żrące, drażniące, uczulające, w tym: środki używane do dezynfekcji i sterylizacji oraz utrzymania czystości; mieszaniny wypełniające, detergenty, rozpuszczalniki, lateks, leki; pary rozpuszczalników i pary metali ciężkich (np. rtęci); tlenek etylenu używany do dezynfekcji i sterylizacji materiałów wrażliwych na ogrzewanie, który ma właściwości rakotwórcze, mutagenne, drażniące, uczulające i neurotoksyczne.

Przyczyny: czynności wykonywane na stanowisku pracy.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: należy pamiętać o podstawowej zasadzie, która mówi, by nie umieszczać substancji szkodliwych w opakowaniach przeznaczonych tradycyjnie dla środków spożywczych. Najlepiej przechowywać takie substancje w opakowaniach oryginalnych. W razie uczulenia na lateks należy stosować rękawice wykonane z innego materiału. Dla każdej substancji niebezpiecznej w gabinecie powinna być dostępna karta charakterystyki substancji/mieszaniny niebezpiecznej.

Należy przestrzegać zapisów instrukcji obsługi urządzeń. Należy zapewnić skuteczną wentylację wywiewną.

Prąd elektryczny (porażenie prądem)

Przyczyny: urządzenia zasilane energią elektryczną, przewody doprowadzające prąd, osprzęt elektryczny (gniazda wtykowe, wtyczki itp.).

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: okresowy przegląd instalacji elektrycznej i skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. Bieżąca kontrola stanu przewodów i osprzętu elektrycznego. Zapewnienie odpowiedniej oporności (rezystencji) ciała w stosunku do ewentualnego prądu porażeniowego, m.in. poprzez: niedotykanie mokrymi rękami metalowych obudów włączonych urządzeń, stosowanie obuwia z izolacyjną podeszwą.

Pożar

Przyczyny: substancje łatwopalne znajdujące się na stanowisku pracy. Zamknięcie się tzw. „trójkąta pożarowego” – źródło ognia, materiał palny, tlen..

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: systematyczna kontrola sprawności instalacji elektrycznej. Zachowanie wymagań bezpieczeństwa pożarowego – w tym m.in. dbanie o oznaczenie dróg ewakuacyjnych i nieumieszczanie materiałów łatwopalnych w pobliżu źródeł ciepła (ognia). Wyposażenie pomieszczeń pracy w odpowiedni sprzęt gaśniczy i prawidłowa konserwacja tego sprzętu.

Oparzenia ciała

Przyczyny: urządzenia stosowane w gabinecie stomatologicznym – w tym autoklawy.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: dbanie o właściwy stan techniczny urządzeń. Przestrzeganie instrukcji producenta w trakcie ich obsługi. Przestrzeganie przewidzianych zasad postępowania, gdy dojdzie do oparzenia – przede wszystkim wychłodzenie oparzonej części ciała.

Pyły (aerozole) i odpryski

Przyczyny: asystowanie podczas czynności lekarskich lub samodzielne wykonywanie prostych zabiegów.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie okularów ochronnych oraz środków ochrony dróg oddechowych.

Hałas

Przyczyny: elektronarzędzia (urządzenia) stosowane w gabinecie stomatologicznym.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: dbanie o właściwe serwisowanie urządzeń. Stosowanie, w razie takiej konieczności, ochronników słuchu.

Obciążenie fizyczne – statyczne (wymuszona pozycja ciała)

Przyczyny: praca w wymuszonej pozycji ciała w trakcie współpracy ze stomatologiem oraz w trakcie samodzielnych czynności, a także źle zorganizowane stanowisko pracy biurowej – w tym komputerowe.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: dostosowanie stanowiska pracy do wymagań ergonomii. Ćwiczenia relaksacyjno-rozluźniające. W przypadku obciążenia nadgarstka, a także kręgosłupa zaleca się m.in. następujące ćwiczenie: splecione palce rąk odwracamy „na zewnątrz”, jednocześnie prostując przed siebie i w górę ramiona. Dzięki temu rozciągamy mięśnie, które w znacznym stopniu są angażowane w pracy higienistki oraz asystentki stomatologicznej, czyli zginacze kończyn górnych i kręgosłupa. W ten sposób dajemy mięśniom porcję energii i odciążamy je, a tym samym zwiększamy ich siłę i wydolność.

Obciążenie fizyczne – dynamiczne

Przyczyny: podnoszenie i przenoszenie zbyt ciężkich przedmiotów, w tym wyposażenia pracowni.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: przestrzeganie norm i zasad dotyczących transportu indywidualnego. Stosowanie transportu zbiorowego w razie takiej konieczności.

Wiedza o tym, że dorosła kobieta może przenosić przedmioty, których ciężar nie przekracza 12 kg w przypadku pracy o charakterze stałym i nie większe niż 20 kg przy pracy dorywczej – przy przenoszeniu ładunku do czterech razy na godzinę i maksymalnie przez cztery godziny w ciągu doby.

Ostrza i ostre elementy

Przyczyny: ruchome elementy elektronarzędzi, krawędzie zębów pacjentów.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowanie rękawic ochronnych. Przestrzeganie przyjętych zasad we współpracy ze stomatologiem. Zapewnienie właściwie wyposażonej apteczki pierwszej pomocy.

Promieniowanie, m.in. ultrafioletowe i rentgenowskie

Przyczyny: sprzęt stosowany w gabinecie, m.in.: lampy do utwardzania polimerów, lampy do dezynfekcji, rentgenowskie.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: ścisłe przestrzeganie instrukcji producenta i instrukcji bezpiecznej pracy. Stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Nieodpowiedni mikroklimat w pomieszczeniach

Przyczyny: zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura w pomieszczeniach, nieodpowiednia wilgotność względna.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: regulowanie właściwego mikroklimatu, m.in. poprzez kontrolę ogrzewania i dobór sprawnej wentylacji. Właściwy dobór odzieży roboczej.

Niebezpieczne zachowanie pacjenta

Przyczyny: odruchy bezwarunkowe wywołane strachem lub bólem, agresja.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: przestrzeganie procedur bezpieczeństwa, samokształcenie w zakresie psychologii zachowań.

Obciążenie emocjonalne, którego wynikiem może być stres

Przyczyny: nadmiar obowiązków, pośpiech, konflikty międzyludzkie.

Procedury bezpieczeństwa i higieny pracy: prawidłowe rozplanowanie zajęć i odpoczynku. Bieżące rozwiązywanie ewentualnych nieporozumień. Doskonalenie postaw asertywnych.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

Do podstawowych obowiązków pracodawcy zaliczyć należy, zgodnie z art. 226 kodeksu pracy, informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Za tę ochronę odpowiada pracodawca.

Ryzyko zawodowe zawiera dwa najważniejsze elementy – stopień prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia (P) i ciężkość przewidywanych następstw tego niebezpiecznego zdarzenia (C). Ryzyko zawodowe stanowi funkcję tych dwu elementów: R = f (P; C). Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wyznaczenie poziomu ryzyka i porównanie go z poziomem uznanym za dopuszczalny.

W przebiegu oceny ryzyka zawodowego najważniejszymi czynnościami są: zebranie informacji i identyfikacja zagrożeń; poinformowanie pracowników o występujących zagrożeniach; oszacowanie ryzyka zawodowego; ocena dopuszczalności ryzyka; zaplanowanie działań korygujących lub zapobiegawczych; realizacja zaplanowanych działań; okresowa kontrola ryzyka.

Piśmiennictwo:

1. Gutysz-Wojnicka A.: Wykonywanie czynności związanych z asystowaniem podczas zabiegów stomatologicznych; Wyd. Instytut Eksploatacji – PIB; Radom 2007.

2. Jędrzejczyk A.: Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy; Wyd. Instytut Technologii Eksploatacji – PIB; Radom 2007.

3. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1502).

4. Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 217).

5. Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r., nr 234 poz. 1570 ze zm.).

6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. nr 169,
poz. 1650 ze zm.).

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 czerwca 1984 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w poradniach i pracowniach stomatologicznych (Dz. U. z 1984 r., nr 37, poz. 197).

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 26 czerwca 2012 r., w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012 r., poz. 739).

9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2005 r., nr 81 poz. 716 ze zm.).

10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. nr 11 z 2005 r., poz. 86 ze zm.).

11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z 2005 r., nr 259, poz. 2173).

12. Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r., nr 105, poz. 869 ze zm.).

13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz. 1228 ze zm.).

14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn (Dz. U. z 2002 r., nr 191, poz. 1596 ze zm.).

15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r., nr 109, poz. 719).

16. Norma PN-N-18002:2011. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

17. Norma: PN-EN 12464-1:2004. Oświetlenie miejsc pracy. Cz. 1. Miejsca pracy we wnętrzach. Strona internetowa: www.ciop.pl.

Autor:
Józef Micuła

Zdjęcia:

Fotolia