Rak jamy ustnej

Nowotwór jamy ustnej to głównie rak płaskonabłonkowy wywodzący się z błony śluzowej warg, ¾ przednich języka, policzka, dna jamy ustnej, podniebienia twardego, wyrostka zębodołowego, dziąsła i trójkąta zatrzonowcowego (wg. American Joint Committee on Cancer oraz Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób). Raka jamy ustnej diagnozuje się częściej u mężczyzn niż u kobiet, a średnia wieku pacjentów z tą przypadłością wynosi 50 lat.

Nowotwory złośliwe jamy ustnej stanowią 1/3 wszystkich przypadków raka w obrębie głowy. Prawie 90% przypadków raka to nowotwór płaskonabłonkowy (oral squamous cell carcinoma – OSCC), a pozostałe 10% to rzadkie odmiany, takie jak: czerniak, chłoniak, guzy ślinianek, guzy wyrastające z torbieli oraz nowotwory wtórne: w węzłach chłonnych, w kościach, mięśniaki, limforetikularne.

W Polsce rak jamy ustnej pozostaje w granicach 1% wszystkich zachorowań na nowotwory, lecz specyfika tej choroby plasuje ją wysoko w statystykach umieralności pacjentów. Prawie połowa pacjentów zjawia się na kontrolę lekarską w zaawansowanym stadium choroby, co znacznie pogarsza wszelkie rokowania na przyszłość.

Zdjęcie ilustracyjne / Adobe Stock

Przyczyny raka jamy ustnej

Najwięcej zachorowań na raka jamy ustnej odnotowuje się wśród pacjentów około 50-tego roku życia. Około 6% (dane z 2014 r) pacjentów nie osiągnęła 45 roku życia.

Niestety, cechą charakterystyczną tego typu nowotworu jest lekceważenie objawów przez pacjentów. Na konsultację zjawiają się dopiero, gdy guz przeszkadza w mowie, połykaniu lub jest wyraźnie wyczuwalny językiem.

Najczęściej wczesne objawy są bagatelizowane i uznawane za przejściowe afty i owrzodzenia.

• Osoby palące nałogowo tytoń oraz nadużywające alkoholu są w najwyższej grupie ryzyka zachorowania na nowotwór jamy ustnej.

Karciogeny uwalniane w trakcie palenia papierosów mają wpływ na zmiany genetyczne w komórkach błony śluzowej jamy ustnej.

Osoby nałogowo palące papierosy są siedmiokrotnie bardziej narażone na raka jamy ustnej niż niepalący, a nadużywające alkoholu – sześciokrotnie. Połączenie obydwu nałogów podnosi ryzyko zapadalności na raka jamy ustnej o 38 razy!

Ponadto wdychanie szkodliwego dymu papierosowego ma wpływ na podatność na nowotwory również błony śluzowej w górnym odcinku układu oddechowego i pokarmowego.

• Kolejnym czynnikiem ryzyka jest nieodpowiednia higiena jamy ustnej. Stany zapalne wywołane brakiem higieny powodują stałą obecność bakterii oraz zmian, które prowadzą do nowotworów.
• Zakażenie brodawczakiem ludzkim HPV również jest istotną przyczyną zapadalności na raka jamy ustnej. Przyjmuje się, że 20% przypadków raka jamy ustnej i aż do 80% raka gardła ma związek z infekcją HPV. Wirus brodawczaka ma wpływ na mutacje genów i niestabilność genomu komórek nabłonkowych.
• Przewlekłe uszkodzenia mechaniczne, takie jak uporczywe przygryzanie wargi czy wnętrza ust, zaniechania w stosowaniu zabiegów stomatologicznych oraz źle dopasowane protezy ortodontyczne
• Do grupy ryzyka należą również młode osoby uprawiające seks oralny z większą ilością niż sześciu partnerów.
• Osoby unikające diety bogatej w witaminy ze świeżych owoców i warzyw
• Nadmierna ekspozycja na promienie słoneczne (dotyczy raka wargi)

Jakie objawy powinny zaniepokoić pacjenta?

• Zmiany w okolicy ust o białym, czerwonym lub biało-czerwonym zabarwieniu
• Zmiany krwawiące w obrębie ust
• Wszelkie zgrubienia w okolicy ust i policzków
• Wszelkie guzy i guzki
• Zmiany w odczuwaniu fizycznym wewnątrz ust (drętwienie, mrowienie itp.)
• Owrzodzenia
• Trudności w połykaniu
• Trudności w poruszaniu językiem
• Zmiana smaku
• Kłopoty z artykułowaniem wyrazów
• Bóle różnego rodzaju (języka, ucha, wnętrza ust)
• Fetor z ust
• Szczękościsk
• Nadmierne produkowanie śliny

Diagnostyka raka jamy ustnej

W przypadku podejrzenia nowotworu jamy ustnej konieczne jest pobranie kompetentnego wycinka z guza i poddanie go badaniu histopatologicznemu.

Wynik badania określa charakter, rodzaj, wielkość i stopień złośliwości nowotworu.

Dodatkowe badania potrzebne w diagnostyce raka jamy ustnej:

• USG szyi
• Tomografia komputerowa
• RTG szczęki i klatki piersiowej
• USG jamy brzusznej (w celu wykrycia potencjalnych przerzutów)

Leczenie raka jamy ustnej

Leczenie nowotworu jamy ustnej zależne jest od kilku czynników: stanu zaawansowania raka oraz miejsca usytuowania.

Niewielkie zmiany nowotworowe, które nie zaatakowały węzłów chłonnych, usuwane są natychmiast wraz z niezbędnym marginesem wokół tkanki.

Guz o wyższym stopniu złośliwości, który jednak nie zdążył zająć węzłów wartowniczych, wycina się wraz z węzłami lub poddaje je radioterapii.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy doszło już do nacieków na sąsiednie tkanki. W zależności od wielkości raka, wycina się szerszy margines wraz z guzem, a często z tkankami kości oraz grupy węzłów chłonnych. Po operacji onkologicznej konieczna jest chemioterapia i naświetlanie.