Retencja, czyli postępowanie końcowe w leczeniu ortodontycznym

W większości przypadków po zdjęciu aparatu ortodontycznego i zakończeniu przemieszczania zębów powracają one często do położenia, jakie zajmowały przed leczeniem. Dlatego też istotną jego fazą jest retencja, która często sprawia najwięcej problemów klinicznych. Ma ona utrwalić wyniki osiągnięte podczas aktywnego leczenia. Warto już podczas diagnozy i planowania leczenia rozważyć problem retencji, gdyż na trwałość efektu ortodontycznego ma wpływ wiele czynników.

Główne przyczyny stosowania retencji to:

1. Tkanki dziąseł i przyzębia ulegają przebudowie pod wpływem ruchu zęba w trakcie leczenia ortodontycznego, dlatego po zdjęciu aparatu potrzebują czasu na ponowną adaptację.
2. Po zakończeniu leczenia zęby mogą być ustawione w położeniu niestabilnym, w którym nacisk ze strony tkanek miękkich może powodować powrót wady.
3. Zmiany wzrostowe mogą wpływać na wynik leczenia ortodontycznego – retencji jako istotnego elementu leczenia ortodontycznego nie można pominąć do momentu zakończenia wzrostu.

Duży wpływ na nawrót wady po leczeniu ortodontycznym mają elastyczność włókien dziąsłowych, nacisk policzków, warg i języka oraz wzrost szczęk. Oddziaływanie więzadeł dziąsłowych i nacisk tkanek miękkich są szczególnie silne podczas kilku pierwszych miesięcy po zakończeniu leczenia. Podczas retencji włókna ozębnej dopasowują się do nowego położenia zębów, a możliwość powracania do wyjściowej wady jest zmniejszona.

Rozpoczęcie fazy retencji powinno nastąpić w momencie, w którym spełnione będą poniższe kryteria:

• I klasa kłowa;
• uzyskanie triad czynnościowych;
• zachowana indywidualna szerokość międzykłowa (szerokość ta po 13 roku życia jest wartością stałą i w żuchwie wynosi średnio 24-26 mm);
• kąt międzysieczny bliski normy (140 stopni jest warunkiem trwałości leczenia nadzgryzu);
• prawidłowe overbite i overjet;
• prawidłowe zachodzenie zębów bocznych górnych na dolne;
• właściwe tork i anulacja;
• zachowana równoległość korzeni;
• zgodna relacja centralna ze zwarciem centralnym;
• prawidłowy okluzjogram;
• zamknięte wszystkie łuki i skorygowane obroty zębów.

Retencja po leczeniu poszczególnych wad zębowo-zgryzowych przebiega inaczej. Najtrudniejsze jest utrzymanie uzyskanych warunków po leczeniu wad klasy III, zwłaszcza we wczesnym uzębieniu stałym.

Jako retainery mogą służyć zarówno aparaty ruchome, jak i stałe.

Retainery stałe

Retainery stałe stosowane są w przypadkach przewidywanej niestabilności w łuku i planowanej długiej retencji. W przednim odcinku łuku zębowego dolnego najczęściej i najchętniej stosowane są tzw. retainery 3-3 i 4-4. Zapobiegają one nawrotowi stłoczeń, obrotów, utrzymują zamkniętą diastemę, mogą stanowić utrzymanie miejsca dla mostu lub implantu, jak również utrzymanie zamkniętych luk poekstrakcyjnych u pacjentów dorosłych.

Przed założeniem stałego retainera należy wytrawić szkliwo, a następnie za pomocą kompozytu przymocować drut do każdego zęba z osobna, 1-2 mm poniżej brzegu siecznego. Przestrzenie międzyzębowe nie mogą być pokryte materiałem. Należy zapewnić dobre oczyszczanie oraz pewną fizjologiczną ruchomość zębów.

Podczas użytkowania stałego retainera należy też zalecić pacjentowi odpowiednio małe szczoteczki do czyszczenia przestrzeni miedzyzębowych oraz zmotywować go do nitkowania zębów.

Badania prowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że po 8 latach użytkowania stałego retainera nie zanotowano żadnego szkodliwego wpływu na tkanki twarde i miękkie [5].

Retainery ruchome

Retainery ruchome mogą być stosowane w zapobieganiu niestabilności położenia zębów u pacjentów z zaburzeniami wzrostu, choć nie we wszystkich przypadkach są one skuteczne. Z pomocą retainerów ruchomych nie jest możliwe utrzymanie wierzchołka korzenia zęba lub zęba wyprowadzonego z obrotu.

Retainery ruchome:

• Płyta Hawleya – akrylowy aparat dopasowany do powierzchni podniebiennych zębów górnych lub w płycie dolnej do powierzchni językowych. Aparat ten pozwala na niewielkie przemieszczenia zębowe, co wykorzystuje się do zamykania przestrzeni między siekaczami. Łuk w tego typu aparatach wykonany jest z twardego drutu o przekroju 0,8 mm.
• Płyty retencyjne Schwarza – aparaty wyposażone w elementy utrzymujące w postaci klamer oraz łuk wargowy. Płyty takiego typu muszą być oddane pacjentowi natychmiast po zdjęciu aparatu stałego. Początkowo zalecane jest użytkowanie aparatu całą dobę, po pewnym czasie można ten okres skrócić.
• Pozycjoner – to aparat dwuszczękowy, wykonany z silikonowego tworzywa. Pozycjonery to doskonałe aparaty kończące leczenie. Ich elastyczność umożliwia nieznaczną (ok. 2 mm) ostateczną korektę ustawienia zębów. Są wykonywane w 2-4-milimetrowym rozklinowaniu zębów; im bardziej stan wad pacjenta odbiega od normy i im dłużej pozycjoner będzie noszony, tym ważniejsze jest wykonanie go na modelach osadzonych w artykulatorze. Pozycjonery uniemożliwiają mówienie i jedzenie, nie mogą być zatem stosowane przez cały dzień.
• Aparat czynnościowy – po leczeniu pacjent użytkuje ten aparat jako retainer bez dalszego aktywowania, jak miało to miejsce podczas aktywnej fazy leczenia. W okresie retencyjnym zmniejsza się stopniowo liczbę godzin użytkowania aparatu w ciągu doby.

Metodą , która ma wpływ na zmniejszenie nawrotu wady zgryzu po leczeniu, jest również IPR – interproximal reduction, czyli minimalna redukcja szkliwa na powierzchniach stycznych. Takie „wyrównanie” kontaktów zwiększa stabilność między sąsiadującymi zębami.

Podsumowanie

Warto pamiętać, iż okres retencji zależy od nasilenia wady, stosowanej metody leczenia, wieku pacjenta i uwarunkowań genetycznych.

Zgodnie z ogólnymi zasadami czas leczenia retencyjnego nie może być krótszy niż połowa okresu aktywnego leczenia, powinien wynosić 1-2 lata [6].

Retencja powinna być całodobowa przez 3-4 miesiące, a w niepełnym wymiarze godzin kontynuowana przez co najmniej 12 miesięcy, aby dokonała się przebudowa tkanek dziąsłowych. Retencja powinna być stosowana do momentu całkowitego zakończenia wzrostu, a u pacjentów dorosłych nawet permanentnie (zwłaszcza przy istniejących periodontopatiach).

Piśmiennictwo:

1. Proffit W.R., Fields W.H., Sarver M.D.: Ortodoncja współczesna, Elsevier Urban and Partner, Wrocław 2010.
2. Williams J.K., Isaacson K.G.: Wprowadzenie do aparatów stałych, Kwintesencja 1994.
3. Singh P.,Grammati S., Kirchen R.: Orthoodntic retention patterns in UK, „Journal of Orthodontics” 2009.
4. Meade M.J., Millet D.: Retention protocols and use of vaccum-formed retainer among specialist orthodontics „J Orthod” 2013.
5. Littlewood S.J., Millett D.T., Doubleday B., Bearn D.R., Worhington H.V.: Orthodontic retention: a systematic review. „J Orthod.” 2006 Sep; 33(3):205-12.
6. Karłowska I. (red.): Zarys ortodoncji współczesne, PWZL 2002.

Retention, or last phase of orthodontic treatment

Autor:

lek. stom. Elżbieta Grzesiak

Streszczenie:
Retencja jest potrzebną, końcową fazą leczenia ortodontycznego, mającą na celu zapobieganie nawrotowi wad zgryzu. Stosowane są różne aparaty retencyjne – ruchome i stałe.

Summary:
Retention is necessary orthodontic final stage of treatment to prevent relapse of final occlusal outcome. Retainers can be fixed (bonded) and removable.