Rentgenodiagnostyka stomatologiczna jest nieodłącznym elementem leczenia endodontycznego. Według najnowszych standardów nie ma możliwości przeprowadzenia prawidłowego leczenia endodontycznego bez wykonywania badań rentgenowskich na jego poszczególnych etapach. W endodoncji rutynowo robi się zdjęcia wewnątrzustne zębowe. Ponadto w celach przeglądowych wskazane są zdjęcia zewnątrzustne pantomograficzne, natomiast w przypadkach bardziej skomplikowanych, gdy zdjęcia dwuwymiarowe nie są wystarczające, klinicyści kierują pacjentów na badania trójwymiarowe (CBCT). W endodoncji polecane jest badanie o małym polu obrazowania, ponieważ pożądana jest wyższa rozdzielczość obrazu, jaką zapewniają takie przekroje [2].
Na etapie diagnostyki zalecane jest wykonanie minimum jednego zdjęcia wewnątrzustnego zębowego w projekcji ortoradialnej. Idealnie byłoby zrobić dwa zdjęcia wewnątrzustne zębowe: jedno w projekcji ortoradialnej, a drugie w projekcji ekscentrycznej (mezjalnej lub dystalnej). Zasadne jest to wtedy, gdy podejrzewamy odmienną anatomię kanałów korzeniowych bądź obecność dodatkowego korzenia (fot. 1-3). W endodoncji, w odróżnieniu od diagnostyki próchnicy, projekcja ekscentryczna ma więcej zastosowań. Kolejnym jej wskazaniem jest ocena wypełnienia kanałów w zębach, w których kanały korzeniowe występują w jednej płaszczyźnie, tj. w górnych zębach przedtrzonowych, korzeniu policzkowym mezjalnym zębów trzonowych górnych, dolnych zębów siecznych i korzeniu mezjalnym dolnych zębów trzonowych. Dysponując zdjęciem zębowym tylko w projekcji ortoradialnej, nie mamy możliwości pełnej oceny jakości wypełnienia wymienionych kanałów korzeniowych ze względu na dwuwymiarowy charakter zdjęcia, tj. nakładanie się obrazów kanałów korzeniowych (fot. 4a, 4b).
-
- Fot. 1. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – dodatkowy korzeń zęba 45, uwidoczniony dzięki wykonaniu zdjęcia w projekcji mezjalno-ekscentrycznej.
-
- Fot. 2. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – dodatkowy korzeń zęba 25, uwidoczniony dzięki wykonaniu zdjęcia w projekcji ekscentrycznej.
-
- Fot. 3. Zdjęcie zewnątrzustne pantomograficzne – dodatkowy korzeń – radix entomolaris – zęba 37.
-
- Fot. 4a. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe wykonane w projekcji ortoradialnej – stan po wypełnieniu kanałów korzeniowych zęba 24. Kanały korzeniowe wypełnione poza wierzchołek zęba.
-
- Fot. 4b. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe wykonane w projekcji mezjalno-ekscentrycznej – stan po wypełnieniu kanałów zęba 24. Kanał podniebienny wypełniony poza wierzchołek zęba, kanał policzkowy niedopełniony na długość roboczą.
W celu oceny jakości wypełnienia kanałów korzeniowych każdorazowo używa się zdjęć wewnątrzustnych zębowych. Uważa się, że kanał jest prawidłowo leczony endodontycznie, gdy materiał uszczelniający jest homogenny i dochodzi do otworu fizjologicznego, który jest zlokalizowany w ponad połowie przypadków w odległości 1 mm od wierzchołka radiologicznego. Przyjęto zasadę, że u dorosłych kanał korzeniowy nie może być wypełniony na długość mniejszą niż 1-2 mm od wierzchołka radiologicznego, natomiast u dzieci wartości wahają się w granicach 0,5-1 mm (fot. 5). Na zdjęciach wewnątrzustnych zębowych spotyka się również kanały korzeniowe przepełnione poza otwór fizjologiczny, niedopełnione na długość lub też w ogóle niewypełnione (fot. 6).
W codziennej praktyce zdjęcia wewnątrzustne zębowe umożliwiają przypadkowe wykrycie zmian, takich jak: przewlekłe zapalenia tkanek okołowierzchołkowych, resorpcje wewnętrzne, perforacje lub obecność złamanych narzędzi endodontycznych (fot. 7-9).
Zdjęcia te ponadto są używane w celu monitoringu gojenia zmian okołowierzchołkowych.
W momencie gdy problemy diagnostyczne nie mogą być rozwiązane za pomocą konwencjonalnych badań rentgenowskich, zasadne jest skierowanie pacjenta na badanie CBCT. Z najczęstszych wskazań należy wymienić: diagnostykę VRF w zębach leczonych endodontycznie, lokalizację i różnicowanie resorpcji wewnętrznych z zewnętrznymi, ocenę dokładnego położenia przepchniętego materiału wypełniającego kanał korzeniowy, ocenę odmian anatomicznych kanałów korzeniowych i określenie stopnia zakrzywienia korzeni zębów oraz identyfikację korzeni nadliczbowych [1].
-
- Fot. 5. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe wykonane po wypełnieniu kanału korzeniowego zęba 21 – kanały korzeniowe wypełnione homogennie, na prawidłową długość.
-
- Fot. 6. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – ząb 25 – kanał korzeniowy wypełniony niehomogennie, materiał uszczelniający wtłoczony poza otwór fizjologiczny rzutuje się na światło zatoki szczękowej.
-
- Fot. 7. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – ząb 22 z uzupełnieniem protetycznym i przewlekłym ziarninowym zapaleniem tkanek okołowierzchołkowych w stadium ziarniniaka torbielowatego.
-
- Fot. 8. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – uzupełnienia protetyczne 11-23, kanały niedopełnione na długość roboczą 21-23 i złamane narzędzie endodontyczne (igła Lentulo) w zębie 24.
-
- Fot. 9. Zdjęcie wewnątrzustne zębowe – zęby 32 i 31 leczone endodontycznie nieprawidłowo. Ząb 32 – kanał korzeniowy niedopełniony na długość, ząb 31 – perforacja kanału korzeniowego.
Autorzy i zdjęcia:
prof. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło, lek. dent. Magdalena Piskórz
Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Piśmiennictwo:
1. Różyło-Kalinowska I., Różyło T.K.: Współczesna radiologia stomatologiczna, Czelej, Lublin 2012.
2. Różyło-Kalinowska I., Różyło T.K.: Tomografia wolumetryczna w praktyce stomatologicznej. Wydanie I, Czelej, Lublin 2011.
