Systemowe zmiany w ochronie zdrowia

W ubiegłym roku zostały uchwalone trzy duże nowelizacje ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej ze środków publicznych, dotyczące funkcjonowania podstawowej opieki zdrowotnej¹, wprowadzenia przepisów dyrektywy transgranicznej² oraz tzw. pakiet kolejkowy i onkologiczny³. Szczególnie istotne zmiany, o charakterze fundamentalnym dla systemu zawiera ostatnia nowelizacja. Są to nowe przepisy, ważne dla każdego lekarza i lekarza stomatologa, a dotyczą m.in.: funkcjonowania Narodowego Funduszu Zdrowia, zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (kontraktowania) oraz wprowadzenia porad recepturowych. Część przepisów weszła w życie w zeszłym roku i 1 stycznia 2015 r., jednak niektóre z nich są zaplanowane nawet do roku 2020.

Kontraktowanie świadczeń od 2015 roku

Zmieniły się zasady ogłaszania konkursów i rokowań, dotyczące kontraktowania świadczeń. Obecnie istnieje możliwość ubiegania się o zawarcie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia przez konsorcjum świadczeniodawców, tj. wspólne porozumienie, przez więcej niż jednego świadczeniodawcę. Świadczeniodawcy ponoszą wtedy solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy, ustanawiając pełnomocnika do reprezentowania ich w postępowaniu o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej i zawarcia umowy. Nie musi to być profesjonalny pełnomocnik – adwokat albo radca prawny.

Nowelizacja objęła również katalog przyczyn związany z odrzuceniem oferty. W art. 149 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zawarty jest zamknięty katalog przypadków, w których odrzuca się ofertę⁴. W dotychczasowym stanie prawnym było tak, że gdy umowa została rozwiązana z przyczyn leżących po stronie świadczeniodawcy, nie mógł on starać się o zawarcie nowej umowy z NFZ-etem, obecnie okres ten został skrócony do 5 lat. Przepis art. 155 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych określa ogólną regułę stosowania przepisów kodeksu cywilnego (k.c.) do umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, chyba że z przepisów ustawy wynika co innego. Zgodnie z postanowieniami art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście prawa jest nieważna. W omawianym przepisie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zrezygnowano z unieważnienia umowy zawartej w przypadku, gdy oferta podlega odrzuceniu z powodu podania nieprawdziwych danych.

Zmiany w nowych przepisach dotyczą również maksymalnego okresu, na jaki mogą być zawierane umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Nowelizacja przepisu art. 156 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych umożliwia podmiotom leczniczym udzielającym świadczeń opieki zdrowotnej zawieranie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej na 5 lat bez zgody prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, a w zakresie leczenia stacjonarnego na 10 lat. Przyjęte rozwiązanie dostosowuje okres trwania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej do okresu trwałości projektów realizowanych w ramach unijnych programów operacyjnych. Jednym z podstawowych wymogów tych programów jest zachowanie przez projekty inwestycyjne trwałości projektów przez 5 lat od zakończenia ich realizacji. W tym czasie beneficjenci wsparcia otrzymywanego z funduszy europejskich zobligowani są do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Podkreślenia wymaga również to, że nowe przepisy nie wprowadzają sztywnych okresów trwania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, a jedynie okresy maksymalne, na jakie dyrektorzy oddziałów wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia mogą zawierać umowy bez zgody prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. W art. 156 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych uchyla się jednocześnie przepis ust. 2, który zawierał zakaz przystępowania do postępowania i zawierania nowych umów w przypadku, gdy świadczeniodawca zawarł (i realizuje) umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej na okres dłuższy niż rok w tym samym zakresie i dotyczącej tego samego przedmiotu. Oznacza to, że obecnie w konkursie ofert lub rokowaniach mogą brać udział podmioty, które mają już zawarte umowy z NFZ-etem.

Nowe kontrakty w 2016 roku

Istotna zmiana przepisów nastąpiła jeszcze w zeszłym roku, kiedy to przedłużono umowy z NFZ-etem na czas nie dłuższy niż do 30 czerwca 2016 r. Związane jest to z nowymi kryteriami oceny ofert oraz z przeniesieniem kompetencji w zakresie szczegółowego ich ustalania na Ministerstwo Zdrowia. Oprócz dotychczasowych kryteriów udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, do których zalicza się:

• jakość,

• kompleksowość,

• dostępność,

• ciągłość,

• cenę

wprowadzono kryteria dodatkowe.

Od 1 stycznia 2016 r. przy wyborze oferty świadczeniodawcy będzie uwzględniane, czy posiada on umowę z Agencją Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji dotyczącą przekazywania danych umożliwiających klasyfikowanie świadczeń. Ponadto w przypadku podmiotów nowych konieczna będzie pozytywna opinia wojewody o celowości utworzenia na obszarze danego województwa nowego podmiotu lub nowych jednostek i komórek organizacyjnych. Pozostałe szczegółowe kryteria wyboru ofert zostaną określone w drodze rozporządzenia wydawanego przez ministra zdrowia, w podziale na poszczególne zakresy lub rodzaje świadczeń, uwzględniającego w tym przypadku interes świadczeniobiorców oraz konieczność zapewnienia prawidłowego przebiegu porównania ofert w toku postępowania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Zmiany w strukturach NFZ-etu

Nowe przepisy wprowadziły zmiany dotyczące sposobu powołania zarówno prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, jak i dyrektorów oddziałów wojewódzkich NFZ-etu. Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia ma powoływać i odwoływać minister zdrowia po zasięgnięciu opinii Rady Funduszu, podobnie dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Minister zdrowia został również umocowany do nadania, w drodze rozporządzenia, Narodowemu Funduszowi Zdrowia statutu, określającego strukturę organizacyjną, w tym centrali i oddziałów wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia oraz siedziby tych oddziałów.

Kolejnym niezbędnym elementem reformy jest wyłączenie ze sfery aktywności NFZ-etu procesu wyceny świadczeń opieki zdrowotnej. W celu zagwarantowania prawidłowości finansowania świadczeń opieki zdrowotnej taryfikacja świadczeń zdrowotnych powinna zostać powierzona samodzielnej, umocowanej bezpośrednio w ustawie jednostce – Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Nowelizacja ustawy przewiduje, że przy prezesie Agencji będzie działać Rada do spraw Taryfikacji, o charakterze doradczym. W skład Rady wchodzą: minister zdrowia, płatnik i świadczeniodawcy.

Nowa definicja członka rodziny

Od 2015 r. zmieniła się definicja członka rodziny⁵ w zakresie określającym, jakie warunki należy spełnić, aby dziecko po ukończeniu 18 roku życia posiadało status członka rodziny. W dotychczasowych przepisach ustawodawca posługiwał się pojęciem „jeżeli kształci się dalej”. Jednak brak definicji kształcenia w ustawie o świadczeniach powodował, iż trudno było jednoznacznie wskazać, jaka forma kształcenia upoważnia do zachowania statusu członka rodziny. W związku z tym w celu doprecyzowania tego przepisu zaproponowano wprost wskazanie w definicji, iż taki status należy się tym osobom, które kontynuują naukę w szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli, uczelni lub jednostce naukowej prowadzącej studia doktoranckie. Podobnie zmiany nastąpiły w zakresie przepisów dotyczących ubezpieczenia studentów w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym⁶.

Porada recepturowa

W związku z tym, że część porad lekarskich jest związana wyłącznie z koniecznością wystawienia recepty na leki w celu kontynuowania terapii, zmieniono art. 42 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty⁷. Do tej pory było tak, że lekarz orzekał o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim osobistym jej zbadaniu, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach. W nowych przepisach wprowadzono wyjątki od konieczności osobistego badania pacjenta, polegające na tym, że lekarz, znając stan zdrowia pacjenta (odzwierciedlony w dokumentacji medycznej), może, bez dokonania osobistego badania, wystawić receptę niezbędną do kontynuacji leczenia. Jednocześnie taka recepta będzie mogła być przekazana osobie upoważnionej przez pacjenta albo przedstawicielowi ustawowemu, albo osobom trzecim, jeżeli pacjent oświadczy, że recepty mogą być odebrane przez osoby trzecie bez szczegółowego określania tych osób. Upoważnienie lub oświadczenie pacjenta musi być odnotowywane w dokumentacji medycznej. Ponadto informacje o wystawieniu recepty będą zamieszczane w dokumentacji medycznej pacjenta. Natomiast informacje o tym, kto odebrał taką receptę, są umieszczane w dokumentacji medycznej pacjenta albo dołączanej do tej dokumentacji informacji, która może być sporządzona przez inną osobę, np. rejestratorkę.

Przypisy:

¹ Ustawa z 21 marca 2014 r. o zmianie ustawy o świadczeniach finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 619).

² Ustawa z 10 października 2014 r. o zmianie ustawy o świadczeniach finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1491).

³ Ustawa z 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o świadczeniach finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r.,
poz. 1138).

⁴ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 września 2008 r. sygn. akt VII SA/Wa 821/08, LEX nr 560209.

⁵ Art. 5 pkt 3 lit. a Ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. nr 210, poz. 2135 ze zm.).

⁶ Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.).

⁷ Ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2011 r. nr 277, poz. 1643, z późn. zm.).

Autor:
dr nauk prawnych, lek. med. Iwona Wrześniewska-Wal
adiunkt, kierownik Zakładu Ekonomiki, Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego
Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie