Techniki wykonywania zdjęć zewnątrzustnych ze szczególnym uwzględnieniem zdjęć cefalometrycznych

Zdjęcia cefalomatryczne, zaliczane do zdjęć zewnątrzustnych, są powszechnie stosowane w stomatologii. Możliwe jest wykonanie zdjęć cefalometrycznych w projekcjach: bocznej (tzw. tele-boczne), tylno-przedniej (PA) i osiowej (podbródkowo-ciemieniowej, SMV). Aparaty do wykonywania tego typu zdjęć mogą mieć postać samodzielnych unitów lub częściej przystawek do pantomografu.

Zdjęcia cefalometryczne znajdują zastosowanie w różnych sytuacjach klinicznych, takich jak: diagnostyka wad zgryzu i wad rozwojowych części twarzowej czaszki, badanie procesu wzrostu części twarzowej czaszki, planowanie oraz ocena wyników leczenia ortodontycznego i chirurgicznego oraz ocena wieku kostnego na podstawie obrazu kręgów szyjnych widocznych na zdjęciu cefalometrycznym w projekcji bocznej.

 Zdjęcia cefalometryczne w ortodoncji

W ortodoncji zdjęcia cefalometryczne wykonane w projekcji bocznej służą do wykreślenia analizy cefalometrycznej, tzn. pomiaru i porównania specyficznych punktów, odległości, linii i kątów w obrębie szkieletu twarzy.

Zastosowania zdjęć cefalometrycznych

Wszystkie zastosowania zdjęć cefalometrycznych są możliwe dzięki powtarzalności, na którą pozwala użycie cefalostatu, urządzenia do standardowego pozycjonowania i unieruchamiania głowy pacjenta w ustalonej pozycji. Dzięki temu możliwe jest również wykonywanie porównań w trakcie leczenia.

Cefalostat (kraniostat) zbudowany jest z oliwek usznych i wspornika nosowego (fot. 1). Oliwki uszne to bolce, które zakłada się do przewodów słuchowych zewnętrznych. We wnętrzu oliwek znajdują się cieniujące elementy, których obraz na otrzymanym zdjęciu wskazuje, czy pacjent był ustawiony symetrycznie (fot. 2). Gwarantuje to ustawienie pacjenta w takiej samej pozycji w kolejnych badaniach. Należy pamiętać, że zdjęcia te są powiększone, a współczynnik powiększenia obrazu wynosi około 5-10%.

Zdjęcia w projekcji bocznej

Zdjęcia w projekcji bocznej wykonywane w sposób tradycyjny, tzn. na kliszy rentgenowskiej, wymagają użycia filtru aluminiowego w kształcie klina. Umieszcza się go pomiędzy głową pacjenta a kasetą. Dzięki niemu dochodzi do wybiórczego osłabienia wiązki promieniowania rentgenowskiego biegnącego do tkanek miękkich. Efektem końcowym jest obecność na zdjęciu RTG zarówno obrazu tkanek twardych, jak i miękkich. W przypadku zdjęć cyfrowych rolę filtra przejmuje oprogramowanie do wizualizacji zdjęć.

Należy pamiętać o warunkach, jakie powinny być zachowane podczas ekspozycji. Obligatoryjne jest założenie fartucha ochronnego bez kołnierza. Oliwki uszne zakładamy do przewodów słuchowych zewnętrznych, natomiast na nasadę nosa nakładamy wspornik nosowy, w którym zatopiona jest cieniująca podziałka milimetrowa, służąca do wykonywania pomiarów liniowych w odpowiedniej skali. Lampa rentgenowska powinna być w stałej pozycji w stosunku do cefalostatu i filmu, tak aby kolejne zdjęcia były powtarzalne i porównywalne. Wiązka promieniowania rentgenowskiego powinna być skolimowana, równoległa, aby zmniejszyć powiększenie obrazu, oraz wystarczająco przenikliwa, by dotrzeć do filmu. Lampa rentgenowska znajduje się w określonej odległości od detektora promieniowania, w zależności od aparatu waha się ona w granicach
od 1,5 m do 4 m.

Pozycjonowanie pacjenta do zdjęcia cefalometrycznego bocznego

Pozycjonując pacjenta do zdjęcia cefalometrycznego bocznego, należy ustawić jego głowę w taki sposób, aby płaszczyzna pośrodkowa była równoległa do detektora promieniowania, a płaszczyzna frankfurcka przebiegała poziomo. Promień centralny musi padać na kasetę z filmem prostopadle do powierzchni rejestratora oraz do płaszczyzny pośrodkowej pacjenta, a dokładnie powinien być skierowany na bolce założone do uszu (fot. 3, 4).

Należy poinstruować pacjenta o zachowaniu bezruchu podczas ekspozycji, przełknięciu śliny oraz zagryzieniu zębów, przez co otrzymane zdjęcie jest wykonywane w takiej pozycji, w której zęby kontaktujące są w zwarciu centralnym. Występuje ogólna zasada, że zdjęcia cefalometryczne boczne obrazują prawy profil pacjenta.

Podczas pozycjonowania pacjenta do zdjęcia w projekcji tylno-przedniej (PA) należy obrócić cefalostat o 90 stopni w taki sposób, aby twarz pacjenta była skierowana do detektora promieniowania, płaszczyzna frankfurcka ustawiona poziomo, a promień centralny padał na potylicę (fot. 5).

Zdjęcia w projekcji osiowej, tj. podbródkowo-ciemieniowej

W przypadku zdjęcia w projekcji osiowej, tj. podbródkowo-ciemieniowej, pacjent stoi tyłem do detektora promieniowania, z głową odchyloną ku tyłowi, a linia oczodołowo-uszna przebiega poziomo, równolegle do płaszczyzny detektora promieniowania. Promień centralny pada w linii pośrodkowej przedniej w połowie odległości między otworami słuchowymi przednimi i jednocześnie między wyniosłością krtaniową i bródkową (fot. 6). Takie zdjęcia służą do obrazowania podstawy czaszki, pozycji wyrostków kłykciowych, zatoki klinowej oraz diagnostyki złamań łuku jarzmowego.

Autorzy:

prof. zw. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło, lek. dent. Magdalena Piskórz
Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Zdjęcia:

Z zasobów autorów

Piśmiennictwo:

1. Różyło-Kalinowska I., Różyło T.K.: Współczesna radiologia stomatologiczna, Czelej, Lublin 2012.

2. White S.C., Pharoah M.J.: Radiologia stomatologiczna. Red. wyd. pol. T.K. Różyło, Wyd. Czelej, Lublin 2002.