Wpływ fibryny bogatopłytkowej i piezochirurgii na wynik zabiegu usunięcia zatrzymanego trzeciego trzonowca żuchwy

Usunięcie zatrzymanego trzeciego trzonowca żuchwy jest jednym z najpospolitszych zabiegów przeprowadzanych przez chirurgów szczękowych [1]. We wczesnym okresie pooperacyjnym pacjenci generalnie uskarżają się na ból, szczękościsk i obrzęk, będące typowymi powikłaniami [2, 3]. Dolegliwości te wciąż mają istotne znaczenie dla pacjentów, zatem na chirurgach spoczywa odpowiedzialność za opracowanie strategii poprawy gojenia się rany pooperacyjnej i zredukowania ryzyka powikłań [4]. W tym celu przeprowadzano liczne próby wykorzystania takich metod, jak: podanie osocza bogatopłytkowego [5], krioterapia [6], zastosowanie antybiotyków przed i po zabiegu [7], użycie do osteotomii narzędzi wysoko- lub niskoobrotowych [8], sączkowanie rany [9], różne techniki odwarstwiania płata śluzówkowo-okostnowego [10], okłady z lodu [11], podanie kortykosteroidów [12] lub środków przeciwbólowych [13] i laseroterapia [14].

Chirurgia piezoelektryczna

Chirurgia piezoelektryczna została zaproponowana jako alternatywa dla narzędzi rotacyjnych przy zabiegach z zakresu chirurgii szczękowej obejmujących osteotomię [15]. Ultradźwiękowe narzędzia piezochirurgiczne dają bardzo dobre efekty w miejscach o złożonej strukturze anatomicznej, obejmujących tkanki miękkie, nerwy i naczynia krwionośne, z racji zdolności do selektywnego cięcia, skuteczniej manifestującej się na strukturach zmineralizowanych [1, 16]. Zaletą ich jest zmniejszenie urazu tkanek twardych dzięki bardzo precyzyjnemu i ostrożnemu trybowi cięcia, dzięki czemu korzystniej przebiega gojenie po zabiegu [17]. Jak zauważa Sivolella, narzędzia te stosowano już przy wielu zabiegach, jak: podnoszenie dna zatoki szczękowej, pobieranie kości, poszerzanie wyrostka zębodołowego, wszczepianie implantów, zabiegi z zakresu chirurgii periodontologicznej i ortognatycznej, odsłonięcie lub usunięcie zębów zatrzymanych oraz usuwanie torbieli i guzów w obrębie uszu, nosa i gardła [18].

Fibryna bogatopłytkowa

Fibryna bogatopłytkowa (platelet-rich fibrin, PRF) jest koncentratem płytek krwi i czynników odpornościowych drugiej generacji. Skupia na jednej błonie fibrynowej wszystkie składniki krwi wspierające gojenie i odporność [19]. Jako pierwszy w zabiegach z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej zastosował ją dr Joseph Choukroun. Użył on pełnej krwi autogenicznej, z której za pomocą wirówki został utworzony skrzep PRF [20]. W fibrynową macierz PRF wplecione są takie substancje, jak: czynniki wzrostowe (płytkopochodny czynnik wzrostu PDGF-ββ, transformujący czynnik wzrostu TGF-β1), czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego VEGF, insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1), leukocyty i wydzielane przez nie cytokiny (interleukina 1β, IL-6, IL-4, czynnik martwicy nowotworów – TNF-α) [17]. PRF wykorzystywano z obiecującymi efektami przy zabiegach augmentacji kości, leczeniu rany i zmian chorobowych przyzębia [21].

W publikowanym badaniu oceniano i porównywano przebieg okresu pooperacyjnego po usunięciu zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy z zastosowaniem PRF, PRF w połączeniu z chirurgią piezoelektryczną oraz tradycyjnych narzędzi rotacyjnych.

Materiał i metoda badania

Badanie przeprowadzono na Wydziale Stomatologii Uniwersytetu Bliskowschodniego w Nikozji pomiędzy styczniem a sierpniem 2014 roku. Uczestniczyło w nim 20 pacjentów (10 kobiet i 10 mężczyzn) w wieku > 18 lat (zakres 19-31 lat; śr. wiek w grupie A 22,65 lat, w grupie B 22,35 lat, różnica nieznamienna statystycznie {p = 0,974; p > 0,05}), wymagających obustronnego usunięcia zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy z przyczyn profilaktycznych. Pozostałe kryteria kwalifikacyjne przedstawiały się następująco: brak chorób ogólnoustrojowych, brak nałogów (opiaty, tytoń, alkohol), brak ciąży, brak alergii na penicylinę albo inne leki stosowane podczas standaryzowanego leczenia pooperacyjnego. Wykluczono również pacjentów zażywających w danym momencie antybiotyki, z ostrym zapaleniem okołokoronowym wokół zatrzymanego zęba, z poważnym zapaleniem przyzębia, a także tych, u których w trakcie zabiegu konieczne było rozcięcie zęba.

Ze względu na powyższe kryteria do badania kwalifikowano jedynie pacjentów z obustronnie zatrzymanymi i ustawionymi pionowo trzecimi trzonowcami żuchwy. Ponadto wybraliśmy przypadki z podobnymi warunkami chirurgicznymi, jeśli chodzi o położenie zęba względem szczęki, gałęzi żuchwy i nerwu zębodołowego dolnego oraz głębokości zatrzymania. Wszyscy pacjenci wymagali osteotomii. Wszystkie zabiegi oceniono zgodnie z systemem klasyfikacji Pell i Gregory [22] jako umiarkowanie trudne (klasa I, poziom C).

Pacjenci zostali podzieleni na dwie grupy główne. W grupie A (n = 20) po jednej stronie przeprowadzono zabieg metodą tradycyjną z użyciem wierteł kostnych (gr. 1, n = 10), zaś po przeciwnej dodatkowo aplikowano PRF do zębodołu poekstrakcyjnego (gr. 2, n = 10). W grupie B (n = 20) po jednej stronie kość nacinano metodą piezochirurgiczną i zębodół zaopatrywano PRF (gr. 3, n = 10), a po przeciwnej przeprowadzano tradycyjny zabieg (gr. 4, n = 10). Jedyna różnica pomiędzy grupami A i B polegała na użyciu narzędzi piezochirurgicznych w grupie 3. U każdego pacjenta oba zabiegi dzieliło minimum 21 dni, podczas których uzyskiwano powrót do wyjściowych parametrów. Kolejność metody, jaką przeprowadzano pierwszy zabieg, przydzielano losowo. Płeć (χ 2 = 1,6; p = 0,659) i dystrybucja miejsca zabiegu (χ 2 = 0,301; p = 0,960) nie różniły się między grupami (p > 0,05).

W punkcie wyjścia, tj. przed zabiegiem, oraz w 1, 2, 3 i 7 dniu po zabiegu u każdego pacjenta oceniano parametry takie jak: ból, ilość zużytych środków przeciwbólowych, szczękościsk i obrzęk policzka.

Każdorazowo oceny dokonywał ten sam chirurg mniej więcej o tej samej sama porze dnia.

Protokół badania został zatwierdzony przez uczelnianą komisję etyczną (nr NEU/2014/19-101). Wszyscy pacjenci wyrazili pisemną zgodę po otrzymaniu informacji o samym zabiegu, okresie pooperacyjnym i możliwych powikłaniach.

Przygotowanie żelu PRF

PRF przygotowywano zgodnie z metodą opisaną przez Choukrouna i wsp. [23]. Około 15 min przed zabiegiem pobierano próbki krwi bez antykoagulantu do rurek plastikowych o pojemności 10 ml powlekanych szkłem, po czym natychmiast odwirowywano (wirówka Elektro-mag M415P, ok. 400 g, 3000 obr/min przez 10 min). Osocze ubogopłytkowe zbierające się w górnej części rurek odrzucano. Skrzep PRF rozcinano w przybliżeniu 2 mm poniżej poziomu kontaktu z warstwą krwinek czerwonych, by włączyć do niego wszystkie płytki krwi, które mogły zlokalizować się na styku warstw [24]. Dla każdego pacjenta z zawartości 10-mililitrowej rurki wyprodukowano jeden skrzep PRF, który wystarczał do wypełnienia 1 zębodołu po ekstrakcji.

Zabieg chirurgiczny

Wszyscy pacjenci zostali poddani badaniom radiologicznym, w tym zdjęciom panoramicznym, i wszyscy byli leczeni przez tego samego chirurga i asystenta.

Zabiegi przeprowadzono w znieczuleniu miejscowym, wstrzykując w okolicę nerwu zębodołowego dolnego, nerwu językowego (znieczulenie przewodowe) i nerwów policzkowych (znieczulenie nasiękowe) środek zawierający 0,012 mg/ml chlorowodorku adrenaliny i 40 mg/ml chlorowodorku artykainy (Ultracaine D-S Forte 2 ml; Sanofi Aventis).

W obu grupach odpreparowano pełnej grubości płat śluzówkowo-okostnowy o kształcie trójkątnym, oszczędzając w ten sposób mięśnie (płat Archera). Chirurg stosował we wszystkich zabiegach identyczną metodę, zmieniając jedynie narzędzia. Po odwarstwieniu płata śluzówkowo-okostnowego w grupach 1 i 4 (zabieg tradycyjny) nacięto kość przez nawiercenie frezem okrągłym (różyczką) 1,6 mm osadzonym w szybkoobrotowej kątnicy chirurgicznej, z prędkością 40 000 obr/min, obficie przemywając. Wszystkie części zęba obluzowano dźwignią, a następnie usunięto. W grupie 2 (zabieg tradycyjny + PRF) kość nawiercono w analogiczny sposób, a po usunięciu zęba do zębodołu poekstrakcyjnego założono PRF. W grupie 3 (piezochirurgia + PRF) nacięto kość za pomocą aparatury piezoelektrycznej (EMS-Piezon Master Surgery) z końcówką osteotomijną SL 2, a po usunięciu zęba do zębodołu poekstrakcyjnego założono PRF.

We wszystkich przypadkach zębodół poekstrakcyjny przemywano sterylnym roztworem soli fizjologicznej bez dodatku środków bakteriobójczych; do zamknięcia rany zastosowano szwy jedwabne 3-0 (4 ściegi), które usunięto po 7 dniach. Po założeniu szwów pacjent otrzymywał do przygryzienia tampon z gazy na 30 min, a następnie przez 6 godzin okład z lodu w schemacie naprzemiennym: 15 minut przyłożenia – 15 minut przerwy. Przed zabiegiem nie podawano żadnych leków czy antybiotyków. Po zabiegu wszyscy pacjenci otrzymali te same zalecenia: spożywanie przez 24 h tylko miękkich i zimnych potraw, zażywanie amoksycyliny (500 mg) trzy razy dziennie przez 5 dni, płukanie ust środkiem antyseptycznym (jodopowidon 7,5%) trzy razy dziennie przez 7 dni, a jako środek przeciwbólowy paracetamol (500 mg) do zażycia w razie potrzeby (co 4-6 h).

Ocena wyników

Ból w okresie pooperacyjnym oceniano na wizualnej skali analogowej (VAS), przypisując nasileniu bólu wartości od 0 (brak bólu) do 10 (najsilniejszy możliwy ból) [8]. Odnotowywano liczbę zażytych tabletek przeciwbólowych. Szczękościsk oceniano, mierząc odległość pomiędzy mezjalnymi kątami krawędzi siecznych górnego i dolnego prawego siekacza podczas maksymalnego rozwarcia ust, tak jak opisali Ustun i wsp. [25]. Obrzęk oceniano klinicznie, używając taśmy mierniczej, metodą opisaną przez Gabka i Matsumarę [25, 26]. Przed zabiegiem wykonano 3 pomiary z wykorzystaniem następujących pięciu punktów orientacyjnych: skrawek ucha, tkanka miękka na szczycie guzowatości bródkowej, boczny kąt oka, kąt żuchwy i kącik ust, a sumę tych pomiarów uznano za wartość referencyjną. Analogiczne pomiary wykonano w 1, 2, 3 i 7 dniu po zabiegu. Różnice pomiędzy pomiarami w okresach pooperacyjnym i wyjściowym wskazywały na nasilenie obrzęku i szczękościsku w danym dniu [25]. Za czas zabiegu uznano odstęp pomiędzy początkiem nacięcia a zakończeniem szycia. Wszyscy pacjenci byli kontrolowani w 1, 2, 3 i 7 dniu po każdym z zabiegów (n = 40), a pomiary zarówno wyjściowe, jak i po zabiegu zawsze były wykonywane przez tę samą osobę w mniej więcej tej samej porze dnia.

Analiza statystyczna

Do porównania zmiennych jakościowych wykorzystany został test chi². Do porównania różnic pomiędzy więcej niż dwiema zmiennymi niezależnymi zastosowano jednokierunkową analizę wariancji ANOVA. Jeśli różnice pomiędzy grupami były statystycznie znamienne, zostały porównane dwukierunkowo testem najmniejszych istotnych różnic (LSD). Jeśli dane nie miały rozkładu normalnego, zamiast ANOVA był używany test Kruskal-Wallisa, i jeśli różnice między grupami były statystycznie znamienne, stosowano test U Manna-Whitneya z korektą Bonferroniego. Za znamienną statystycznie przyjęto wartość p ≤ 0,05. Analizy statystyczne wykonano za pomocą pakietu R ver. 2.14.0.

Wyniki

Wszyscy pacjenci dobrze znieśli zabieg, bez żadnych poważnych powikłań i skutków ubocznych. Gojenie rany przebiegło bez zakłóceń.

Średni czas trwania zabiegu (w min) wyniósł w grupie 1 (zabieg tradycyjny) 21,42; w grupie 2 (zabieg tradycyjny + PRF) 21,82; w grupie 3 (piezo + PRF) 29,99; w grupie 4 (zabieg tradycyjny) 24,24. Nie było w tym zakresie znamiennej różnicy między grupami (F = 1,249; p = 0,306) (p < 0,05).

Występowała znamienna różnica w score nasilenia bólu w skali VAS (sumarycznie z 7 dni) między grupami 1 i 2 (p = 0,001) oraz 1 i 3 (p = 0,0001), ale nie 1 i 4 (p = 0,762) ani 2 i 3 (p = 0,791). Znamienne różnice w tym zakresie odnotowano również między grupami 2 i 4 (p = 0,008), oraz 3 i 4 (p = 0,017). Średnia wartość tych wyników VAS wynosiła w grupach od 1 do 4 odpowiednio: 74,60; 25,00; 24,45; 48,51 (tab. 1).

Obecna była znamienna różnica w całkowitej liczbie zażytych dawek leku przeciwbólowego (łącznie z 7 dni) pomiędzy grupami 1 i 3 (p = 0,015) oraz 3 i 4 (p = 0,033). Pomiędzy pozostałymi grupami różnice nie występowały (p > 0,05). Średnia liczba zażytych tabletek leku przeciwbólowego wynosiła w grupach od 1 do 4 odpowiednio: 9,4; 5,6; 4,3; 9,5 (tab. 2).

Występowała znamienna różnica w nasileniu szczękościsku pomiędzy grupami 1 i 2 (25,61% vs 9,03%; p = 0,011), 1 i 3 (25,61% vs 9,3%; p = 0,019), 2 i 4 (9,03% vs 26,16%; p = 0,019) oraz 3 i 4 (9,3% vs 26,16%; p = 0,043) w 24 h po zabiegu (tab. 3). W pozostałych dniach nie było statystycznie znamiennych różnic pomiędzy grupami (p > 0,05; tab. 4).

W dniach 1, 3 i 7 po zabiegu nie było żadnych znamiennych różnic pomiędzy grupami pod względem nasilenia obrzęku (p > 0,05). Jedyną różnicę wykryto w 2 dniu między grupami 1 i 4 (p = 0,018) oraz 2 i 4 (p = 0,006) (tab. 5).

Dyskusja

W badaniu porównano parametry końcowe (ból, zużycie środków przeciwbólowych, obrzęk, szczękościsk) po operacyjnym usunięciu zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy z zastosowaniem PRF, narzędzi piezochirurgicznych w połączeniu z PRF oraz narzędzi standardowych z kątnicą obrotową.

W publikowanym badaniu łączne zastosowanie piezochirurgii i PRF znacznie zmniejszyło zużycie środków przeciwbólowych. Natomiast w przypadku gdy PRF stosowano łącznie z narzędziami tradycyjnymi, nie dawało to statystycznie znamiennej różnicy w ilości zażytych środków przeciwbólowych w stosunku do grup, w których posłużono się narzędziami tradycyjnymi bez użycia PRF (średnie wartości w grupach od 1 do 4: odpowiednio: 9,4; 5,6; 4,3; 9,5). Generalnie to piezochirurgii można przypisać zmniejszenie zużycia środków przeciwbólowych, co pozostaje w zgodzie z doniesieniami Barone i wsp. [8] oraz Goyala i wsp. [27]. Ponadto średnia wartość całkowitych score nasilenia bólu w skali VAS była bardzo zbliżona w grupach 2 i 3 (odpowiednio 25,00 i 24,45). Wskazuje to, że przy operacyjnym usuwaniu zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy łączne wykorzystanie PRF i piezochirurgii zmniejsza ból bardziej niż aplikacja PRF po tradycyjnym zabiegu.

Udowodniono, że VAS jest wiarygodną i czułą metodą oceny bólu po zabiegach z zakresu chirurgii szczękowej, prostą w użyciu i powszechnie stosowaną [1, 5, 6, 8-13, 15, 16, 18, 19, 25-27]. Wielu autorów wskazuje w swoich doniesieniach, że zastosowanie PRF skutecznie zmniejsza ból, bowiem u swoich pacjentów odnotowali brak silnego bólu, znacznie mniejszy ból albo nawet zupełny jego brak [17, 19], [21, 28-30]. Niemniej jednak wskazane byłyby dalsze badania, by pogłębić wiedzę o mechanizmach, dzięki którym ten biomateriał może redukować ból.

W piśmiennictwie niewiele jest prac ukazujących wpływ PRF na opanowanie bólu, obrzęku i szczękościsku po usunięciu trzecich trzonowców żuchwy. Kim i wsp. [31] podali, że zastosowanie PRF nie miało wpływu na ból po chirurgicznym usunięciu zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy, zaś Singh i wsp. [19] również nie zauważyli jego wpływu na nasilenie bólu po normalnej ekstrakcji tychże zębów. Za to w publikowanym badaniu zaaplikowanie PRF znacznie zmniejszyło ból. Jednak w cytowanych pracach wszystkim pacjentom usunięto oba trzecie trzonowce żuchwy podczas jednej wizyty, wskutek czego mogli oni nie potrafić rozróżnić poziomu bólu po każdej stronie, podczas gdy u nas oba zabiegi dzieliło minimum 21 dni, w czasie których czekano na powrót parametrów do stanu wyjściowego. Natomiast rozległość obrzęku w naszym materiale była podobna do tej, jaką zaobserwowali Kim i wsp. [31].

Nasilenie szczękościsku w pierwszym dniu po zabiegu było znamiennie mniejsze w grupach leczonych z użyciem PRF (9,03%) i piezochirurgii w połączeniu z PRF (9,3%) niż w grupie 1 (25,61%) i grupie 4 (26,16%), w których używano tradycyjnych narzędzi.

Do oceny obrzęku twarzy stosowano różne metody [25]. Nasza była modyfikacją metody z użyciem taśmy mierniczej opisanej przez Gabka i Matsamurę, a cytowanej w pracy Ustuna i wsp. [25]. Pomimo że nie jest ona tak dokładna jak tomografia komputerowa albo rezonans magnetyczny, w których dokonuje się dokładnych pomiarów tkanek miękkich twarzy, jest metodą nieinwazyjną, prostą, tanią i oszczędzającą czas, dostarczającą dostatecznych danych liczbowych, by dało się oszacować zmiany zarysu tkanek miękkich. W naszym badaniu nie stwierdziliśmy znamiennych różnic w nasileniu obrzęku w zależności od użytych metod.

Stopień trudności chirurgicznej został oceniony w oparciu o czynniki anatomiczne (głębokość zatrzymania i pozycja zęba w stosunku do gałęzi żuchwy) ocenione z pomocą radiogramu. Zostało to odzwierciedlone w klasyfikacji wg Pella i Gregory’ego [22]. W naszym materiale wszystkie przypadki zaliczono do umiarkowanej trudności (klasa I C). Taki stan wybrano jako kryterium włączające, by zredukować ryzyko czynników zakłócających i uzyskać odpowiednią jednorodność grup.

Za częstość występowania powikłań odpowiedzialne są nie tylko czynniki anatomiczne, ale też metoda nacięcia kości, odwarstwiania płata śluzówkowo-okostnowego, konieczność rozfragmentowania zęba, rodzaj używanych narzędzi, czas trwania zabiegu i czynniki ze strony osoby operującej. W tym badaniu dla zoptymalizowania jednorodności grup wykluczyliśmy z materiału przypadki, gdy ząb wymagał rozcięcia przed ekstrakcją; u wszystkich pacjentów zastosowano tę samą technikę odwarstwiania płata w kształcie trójkąta; nie było żadnej znamiennej różnicy w czasie zabiegu; wszystkie zabiegi i badania kontrolne były wykonane przez tego samego chirurga. W dodatku wszystkie zabiegi wykonywano po obu stronach, a dystrybucja wieku w grupach była jednolita.

Wnioski

Wykorzystanie PRF oraz PRF w połączeniu z piezochirurgią powodowało znamienne zmniejszenie bólu. Ponadto PRF w połączeniu z piezochirurgią znamiennie redukowało zużycie środków przeciwbólowych. Obie metody zmniejszały również znamiennie nasilenie szczękościsku w 24 h po zabiegu. Wyniki naszego badania wskazują, że PRF oraz PRF w połączeniu z piezochirurgią korzystnie wpływają na zmniejszenie dolegliwości pooperacyjnych po zabiegu usunięcia zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy.

Konflikt interesów

Wszyscy autorzy oświadczają, że nie zachodzi żaden konflikt interesów.

Wkład autorów

L.O.U. i K.B. zaprojektowali badanie oraz napisali pracę. I.E. wykonał analizę statystyczną. Wszyscy autorzy przeczytali i zatwierdzili ostateczną wersję pracy.

Tłumaczenie

lek. med. Dorota Tukaj

„Head & Face Medicine” 2015, 11:25.

Piśmiennictwo:

1. Mantovani E., Arduino P.G., Schierano G. et al.: A split-mouth randomized clinical trial to evaluate the performance of piezosurgery compared with traditional technique in lower wisdom tooth removal. „J Oral Maxillofac Surg.” 2014; 72(10):1890-1897.

2. Lee C.T., Zhang S., Leung Y.Y. et al.: Patients’ satisfaction and prevalence of complications on surgical extraction of third molar. „Patient Prefer Adherence” 2015; 10(9):257-263.

3. Gelesko S., Long L., Faulk J. et al.: Cryotherapy and topical minocycline as adjunctive measures to control pain after third molar surgery: an exploratory study.
„J Oral Maxillofac Surg.” 2011; 69:e324-e332.

4. Osunde O.D., Adebola R.A., Omeje U.K.: Management of inflammatory complications in third molar surgery: a review of the literature. „Afr Health Sci.” 2011; 11(3):530-7.

5. Ogundipe O.K., Ugboko V.I., Owotade F.J.: Can autologous platelet-rich plasma gel enhance healing after surgical extraction of mandibular third molars? „J Oral Maxillofac Surg.” 2011; 69:2305-2310.

6. Laureano Filho J.R., De Oliveira e Silva E.D. et al.: The influence of cryotherapy on swelling, pain and trismus after third-molar extraction. „J Am Dent Assoc.” 2005; 136(6):774-778.

7. Olurotimi A.O., Gbotolorun O.M., Ibikunle A.A. et al.: A comparative clinical evaluation of the effects of preoperative and postoperative antimicrobial therapy on postoperative sequelae after ımpacted mandibular third molar extraction. „J Oral Maxillofac Res.” 2014; 5(2):e2.

8. Barone A., Marconcini S., Giacomelli L. et al.: A randomized clinical evaluation of ultrasound bone surgery versus traditional rotary ınstruments in lower third molar extraction. „J Oral Maxillofac Surg.” 2010; 68:330-336.

9. Koyuncu B.O., Zeytinoğlu M., Tetik A., Gomel M.M.: Effect of tube drainage compared with conventional suturing on postoperative discomfort after extraction of impacted mandibular third molars. „Br J Oral Maxillofac Surg.” 2015; 53(1):63-67.

10. Sandhu A., Sandhu S., Kaur T.: Comparision of two different flap design in the surgical removal of bilateral impacted mandibular third molars. „Int J Oral Maxillofac Surg.” 2010; 39:1091-1096.

11. Forouzanfar T., Sabelis A., Ausems S. et al.: Effect of ice compression on pain after mandibular third molar surgery: a single-blind, randomized controlled trial. „Int J Oral Maxillofac Surg.” 2008; 37:824-830.

12. Bamgbose B.O., Akinwande J.A., Adeyemo W.L. et al.: Effects of co-administered dexamethasone and diclofenac potassium on pain, swelling and trismus following third molar surgery. „Head Face Med.” 2005; 1:11.

13. Pouchain E.C., Costa F.W.G., Bezerra T.P., Soares E.C.S.:
Comparative efficacy of nimesulide and ketoprofen on inflammatory events in third molar surgery: a split-mouth, prospective, randomized,double-blind study. „Int J Oral Maxillofac Surg.” 2015; doi:10.1016/ijoms.2014.10.026.

14. Romeo U., Libotte F., Palaia G. et al.: Is Er:YAG laser vs conventional rotary osteotomy better in the post operative period for lower third molar surgery? Randomized split mouth clinical study. „Oral Maxillofac Surg.” 2015; 73(2):211-218.

15. Mozzati M., Gallesio G., Russo A. et al.: Third-molar extraction with ultrasound bone surgery: a case-control study. „J Craniofac Surg.” 2014; 25:856-859.

16. Rullo R., Addabbo F., Papaccio G. et al.: Piezoelectric device vs. conventional rotative instruments in impacted third molar surgery: relationships between surgical difficulty and postoperative pain with histological evaluations. „J Craniofac Surg.” 2013; 41:e33-e38.

17. Ruga E., Gallesio C., Boffano P.: Platelet-rich fibrin and piezoelectric surgery: a safe technique for prevention of periodontal complications in third molar surgery.
„J Craniofac Surg.” 2011; 22(5):1951-1955.

18. Sivolella S., Berengo M., Bressan E. et al.: Osteotomy for lower third molar germectomy: randomized prospective crossover clinical study comparing piezosurgery and conventional rotatory osteotomy. „J Oral Maxillofac Surg.” 2011; 69:e15-e23.

19. Singh A., Kohli M., Gupta N.: Platelet rich fibrin: a novel approach for osseous regeneration. „J Maxillofac Oral Surg.” 2012; 11(4):430-434.

20. Hoaglin D.R., Lines G.K.: Prevention of localized osteitis in mandibular third-molar sites using platelet-rich fibrin. „Int J Dent.” 2013; 2013:1-4.

21. Choukroun J., Diss A., Simonpieri A. et al.: Platelet-rich fibrin (PRF): A second-generation platelet concentrate. Part IV: Clinical effects on tissue healing. „Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod.” 2006; 101:E56-E60.

22. Fragiskos F.D.: Oral Surgery. Springer, Verlag Berlin Heidelberg; 2007.

23. Dohan D.M., Choukroun J., Diss A. et al.: Platelet-rich fibrin (PRF): A second-generation platelet concentrate. Part I: Technological concepts and evolution. „Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod.” 2006; 101:E37-44.

24. Dohan D.M., Choukroun J., Diss A. et al.: Platelet-rich fibrin (PRF): A second-generation platelet concentrate. Part II: Platelet-related biologic features. „Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod.” 2006; 101:E45-50.

25. Üstün Y., Erdoğan Ö., Esen E., Karsli E.D.: Comparison of the effects of 2 doses of methylprednisolone on pain, swelling, and trismus after third molar surgery. „Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod.” 2003; 96:535-9.

26. Schultze-Mosgau S., Schmelzeısen R. et al.: Use of Ibuprofen and methylprednisolone for the prevention of pain and swelling after removal of impacted third molars. „J Oral Maxillofac Surg.” 1995; 53:2-7.

27. Goyal M., Marya K., Jhamb A. et al.: Comparative evaluation of surgical outcome after removal of impacted mandibular third molars using a Piezotome or a conventional handpiece: a prospective study. „Br J Oral Maxillofac Surg.” 2011; 50(6):556-61.

28. Kumar N., Prasad K., Lalitha R.M. et al.: Evaluation of treatment outcome after impacted mandibular third molar surgery with the use of autologous platelet rich fibrin: a randomized controlled clinical study. „J Oral Maxillofac Surg.” 2014; doi:10.1016/j.joms.2014.11.013.

29. Simonpieri A., Del Corso M., Sammartino G., Dohan D.M.:
The relevance of Choukroun’s platelet-rich fibrin and metronidazole during complex maxillary rehabilitations using bone allograft. Part I: a new grafting protocol. „Implant Dent.” 2009; 18:102-111.

30. Chignon Sicard B., Georgiou C.A. et al.: Efficacy of leukocyte- and platelet-rich fibrin in wound healing: a randomized controlled clinical trial. „Plast Reconstr Surg.” 2012; 130(6):819e-829e.

31. Kim J.H., Lee D.W., Ryu D.M.: Effect of platelet-rich fibrin on pain and swelling after surgical extraction of third molars. „J Tissue Eng Regen Med.” 2011; 8(2):80-86.

Effects of platelet-rich fibrin and piezosurgery on impacted mandibular third molar surgery outcomes

Autorzy:
Lokman Onur Uyanık¹, Kani Bilginaylar², İlker Etikan²

¹ Klinika Chirurgii Jamy Ustnej i Szczękowo-Twarzowej, Wydział Stomatologii Uniwersytetu Bliskowschodniego w Nikozji (Cypr)
² Katedra Biostatystyki Uniwersytetu Bliskowschodniego w Nikozji (Cypr)

Streszczenie:
Celem pracy było porównanie wyników operacyjnego usuwania zatrzymanych trzecich trzonowców żuchwy metodą z zastosowaniem fibryny bogatopłytkowej (PRF), połączeniem PRF i piezochirurgii lub konwencjonalnej osteotomii rotacyjnej. (…) Wyniki naszego badania wykazały, że połączenie PRF z tradycyjnym zabiegiem i PRF z zabiegiem piezochirurgicznym znamiennie zmniejszało ból pooperacyjny. Połączenie PRF z zabiegiem piezochirurgicznym ponadto powodowało znamiennie mniejsze zużycie środków przeciwbólowych.

Summary:
The aim of this study was the comparision of postoperative outcomes in impacted mandibular third molars that were treated using either platelet-rich fibrin (PRF), a combination of PRF and piezosurgery, or conventional rotatory osteotomy. (…) The results of our study have shown that the use of PRF with traditional surgery and PRF combined with piezosurgery significantly reduced pain during the postoperative period. In addition, PRF in combination with piezosurgery significantly decreased the number of analgesics taken.