Wskazania i techniki wykonywania zdjęć zgryzowych

Przedstawiamy wskazania i techniki wykonywania zdjęć wewnątrzustnych zgryzowych szczęki i żuchwy.

Zdjęcia zgryzowe są wykonywane na filmach rentgenowskich o wielkości 5,7 cm x 7,6 cm (fot. 1) lub cyfrowych rejestratorach obrazu. Jak sama nazwa wskazuje, detektor promieniowania znajduje się w jamie ustnej pacjenta, w płaszczyźnie zgryzu.

Wśród zdjęć zgryzowych wyróżnia się zdjęcia szczęki lub żuchwy. W zależności od kąta i miejsca padania promienia centralnego w jamie ustnej dzieli się ja na zdjęcia standardowe, boczne i osiowe.

W przypadku użycia filmu rentgenowskiego należy umieścić go w jamie ustnej pacjenta białą (chropowatą) stroną w kierunku tubusu lampy rentgenowskiej. Druga strona filmu jest z reguły innego koloru i widnieje na niej napis informujący o tym, którą stroną należy włożyć go do jamy ustnej pacjenta. U dorosłych detektor promieniowania należy umieścić długą osią poprzecznie, a u dzieci – w kierunku przednio-tylnym.

Promień centralny pada do dołu w przypadku zdjęć zgryzowych szczęki, natomiast w przypadku żuchwy skierowany jest ku górze.

 Pozycjonowanie do zdjęć zgryzowych szczęki

Pacjent siedzi z głową opartą na zagłówku, a płaszczyzna zgryzu jest pozioma i równoległa do podłogi. Detektor promieniowania umieszcza się w jamie ustnej i opiera na powierzchni zgryzowej dolnych zębów. W tej pozycji pacjent zagryza delikatnie zęby. Miejsce i kąt padania promienia centralnego są różne, w zależności od rodzaju zdjęć (tab. 1), (fot. 2, 5).

Jedną z wad, o której należy wspomnieć, jest przejście promienia rentgenowskiego przez soczewkę oka i dotyczy to wykonywania zdjęć zgryzowych osiowych szczęki.

 Pozycjonowanie do zdjęć zgryzowych żuchwy

We wszystkich rodzajach zdjęć zgryzowych żuchwy zasada ustawienia detektora promieniowania jest analogiczna do zdjęć zgryzowych szczęki. Elementem różniącym jest skierowanie filmu rentgenowskiego białą (chropowatą) powierzchnią lub cyfrowego detektora aktywną powierzchnią ku dołowi (tab. 2).

Zdjęcie zgryzowe żuchwy standardowe

Pacjent siedzi z głową opartą na zagłówku, a płaszczyzna zgryzu jest pozioma i równoległa do podłogi, promień centralny pada pod kątem 45° na okolicę bródki w linii pośrodkowej.

Zdjęcie zgryzowe żuchwy skośne

Po zagryzieniu filmu rentgenowskiego należy oprzeć głowę pacjenta o zagłówek, unieść jego brodę i obrócić w stronę przeciwną do badanej. Lampę rentgenowską ustawia się ku górze i do przodu w kierunku detektora promieniowania, od dołu i zza kąta żuchwy oraz prostopadle w stosunku do stycznej językowej powierzchni żuchwy. Ważną uwagą praktyczną jest umieszczenie kropki orientacyjnej, która powinna znajdować się po stronie przeciwnej do okolicy obrazowanej, eliminuje to możliwość pomyłki diagnostycznej, np. w przypadku oceny obecności konkrementów ślinowych znajdujących się w przewodach wyprowadzających ślinianki podżuchwowej (fot. 8).

Zdjęcie żuchwy osiowe

Po zagryzieniu pacjent pochyla się do przodu, w miarę możliwości maksymalnie odchyla głowę ku tyłowi i opiera ją na zagłówku. Promień centralny pada pod kątem 90° w stosunku do filmu na okolicę brody pacjenta, w płaszczyźnie pośrodkowej ciała.

Wskazania do zdjęć zgryzowych szczęki i żuchwy 

• Wykrywanie i lokalizacja zębów zatrzymanych, nadliczbowych, dodatkowych, w tym ocena położenia zatrzymanych górnych kłów.

• Pomocnicza ocena pozycji korzeni zębów.

• Ocena przyzębia przyszczytowego, zwłaszcza u dzieci.

• Ocena zmian ekspansywnych, a w szczególności ich rozległości w wymiarze przedsionkowo-językowym.

• Ocena złamań zębów i zębodołów w przednim odcinku łuku zębowego.

• Ocena wewnętrznej powierzchni trzonu żuchwy pod kątem obecności, np. odczynów okostnowych.

• Ocena dna jamy ustnej pod kątem cieniujących konkrementów ślinowych na zdjęciach osiowych żuchwy – przede wszystkim zdjęcie zgryzowe skośne żuchwy.

• Badania z wyboru, gdy niemożliwe jest wykonanie zdjęć zębowych lub zewnątrzustnych.

• Obrazowanie szczeliny rozszczepu podniebienia.

• Obrazowanie urazów przedniego odcinka żuchwy, zwłaszcza przy braku możliwości wykonania pantomogramu u pacjenta leżącego.

Piśmiennictwo:

1. Różyło- Kalinowska I., Różyło T.K.: Współczesna radiologia stomatologiczna, Czelej, Lublin 2012

2. White S.C., Pharoah M.J.: Radiologia stomatologiczna. Red. Wyd. pol. T.K. Różyło, Wyd. Czelej, Lublin 2002.

Autorzy i zdjęcia:

prof. zw. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło
lek. dent. Magdalena Piskórz
Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej UM w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska
Samodzielna Pracownia Propedeutyki Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie