Opieka stomatologiczna nad pacjentem w wieku rozwojowym, pomimo obowiązujących zaleceń, jest znacznie ograniczona. Dzieci i młodzież, zgodnie z prowadzoną polityką prozdrowotną, należą do priorytetowej grupy objętej opieką stomatologiczną finansowaną ze środków publicznych do ukończenia 18 roku życia.
Z uwagi na znacznie większy kontakt rodziców z lekarzami pediatrami konieczne jest poinformowanie personelu medycznego o czynnikach ryzyka wystąpienia chorób zębów, co umożliwia podjęcie wczesnego, skutecznego leczenia stomatologicznego i objęcie tej grupy pacjentów dalszą regularną opieką specjalistyczną.
Choroba próchnicowa
Próchnica zębów mlecznych i stałych jest najczęstszą chorobą stomatologiczną infekcyjną u dzieci [1] i stanowi jeden z głównych publicznych problemów zdrowotnych. Profilaktyka próchnicy u dzieci i młodzieży została ujęta jako jeden z celów Narodowego Programu Zdrowia w latach 1996-2005 i 2007-2015. Pomimo prowadzonych działań, w badaniach przeprowadzonych w ramach Ogólnopolskiego Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań, chorobę próchnicową stwierdzono u 23% dzieci w pierwszym roku życia, 35% dzieci w drugim roku życia i 53% dzieci w trzecim roku życia [2].
Próchnica wczesnego dzieciństwa
Próchnica wczesnego dzieciństwa jest szczególną postacią choroby próchnicowej, która charakteryzuje się początkiem wkrótce po wyrznięciu zębów mlecznych, ma gwałtowny przebieg i w krótkim czasie prowadzi do trwałego uszkodzenia uzębienia [3, 4, 5]. W badaniach wskazano na związek pomiędzy wystąpieniem choroby a niższym statusem materialnym rodziny, niskim wykształceniem matki i spożyciem dużych ilości cukru [6, 7].
Próchnica zębów
Próchnica zębów ma zakaźną etiologię, a za główny drobnoustrój w patogenezie choroby uznaje się Streptococcus mutans [8]. Kolonizacja jamy ustnej może nastąpić już w okresie noworodkowym [9, 10], ale do jej nasilenia dochodzi po wyrznięciu zębów mlecznych [11, 12]. W badaniach naukowych potwierdzono możliwość zakażenia Streptococcus mutans z matki na dziecko (transmisja pionowa) [13, 14], jak również pomiędzy osobami z tej samej grupy, np. pomiędzy rodzeństwem lub w grupie dzieci w żłobku (transmisja pozioma) [15, 16]. Do kolonizacji jamy ustnej predysponują również: współwystępowanie chorób przyzębia, złe nawyki dietetyczne – podjadanie pomiędzy posiłkami, niski status społeczno-ekonomiczny [17].
Wczesna ocena ryzyka wystąpienia próchnicy oraz edukacja rodziców dotyczących higieny jamy ustnej mogą przyspieszyć rozpoznanie choroby próchnicowej, jednakże nie mogą zastąpić regularnej, systematycznej opieki stomatologicznej [18].
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami American Academy of Pediatirc Dentistry z 2011 roku [19] lekarze pediatrzy powinni informować rodziców o czynnikach ryzyka wystąpienia próchnicy wczesnego dzieciństwa oraz wskazywać na zachowania mogące doprowadzić do kolonizacji jamy ustnej Streptococcus mutans (np. korzystanie ze wspólnych sztućców, oblizywanie smoczka).
Wskazane jest objęcie regularną, systematyczną opieką stomatologiczną wszystkich dzieci przed ukończeniem pierwszego roku życia. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że zalecenie to nie jest przestrzegane przez większość lekarzy pediatrów i dentystów [20, 21]. W trakcie pierwszej wizyty powinien być zebrany szczegółowy wywiad dotyczący zachorowania na próchnicę w rodzinie oraz przeprowadzone badanie przedmiotowe jamy ustnej i zębów. Bardzo istotne jest wskazanie prawidłowej techniki mycia zębów oraz poinformowanie o konieczności unikania przewlekłej ekspozycji na pokarmy zawierające dużą ilość cukru (np. soki).
W 2007 roku Szczepańska i wsp. przeprowadzili badania [22] wpływu objęcia 3-letnich dzieci specjalnym programem profilaktycznym na wskaźniki częstości i nasilenia próchnicy. W grupie dzieci ze złą higieną jamy ustnej ryzyko wystąpienia choroby próchnicowej było ponad 11 razy większe.
Należy podkreślić, że pomimo rozpoznanej w badaniu przedmiotowym choroby próchnicowej, najczęściej tylko jeden z zębów mlecznych poddaje się leczeniu, resztę pozostawiając bez leczenia [2].
Grzesiak i wsp. [23] w 2004 roku przeprowadzili badanie dotyczące wiedzy prozdrowotnej matek i świadomości stanu uzębienia ich dzieci do ukończenia 3 roku życia. Stwierdzono, że głównym źródłem wiedzy matek były książki (68%) i prasa (59%). 32% matek nie dostrzegało u swoich dzieci zębów dotkniętych procesem próchnicowym. Częstość występowania próchnicy oceniono na 51% ogółu badanych dzieci, a obejmowała ona 13% wyrzniętych zębów.
Wydaje się, że zaniedbanie leczenia choroby próchnicowej, szczególnie dotyczącej zębów mlecznych, może być spowodowane niesłusznym przekonaniem, o jej niskiej szkodliwości i może wynikać z braku wiedzy o możliwych powikłaniach miejscowych i ogólnoustrojowych.
Adamczyk i wsp. [24] w 2010 r. oceniali przebieg leczenia stomatologicznego w znieczuleniu ogólnym u dzieci przewlekle chorych. W tej grupie wykazano znaczne zaawansowanie choroby próchnicowej, co wymaga prowadzenia intensywnych działań profilaktycznych i leczniczych, a eliminacja ognisk zakażenia w obrębie jamy ustnej może być warunkiem skutecznego leczenia choroby podstawowej.
Dużym wyzwaniem jest również leczenie dzieci niepełnosprawnych, z uwagi na zazwyczaj występującą mnogość problemów zdrowotnych i gorszą współpracę z pacjentem. W badaniu ankietowym przeprowadzonym w Łodzi w 2008 roku 9 wskazano na trudności w dostępie do stomatologa u 2/3 niepełnosprawnych dzieci [25]. Zaledwie co 10 dziecko zostało skierowane przez pediatrę do stomatologa, blisko 50% niepełnosprawnych dzieci pierwszą wizytę odbyło w wieku przedszkolnym. Nawyki higieniczne i dietetyczne oceniono jako niezadowalające.
Wady zgryzu
Zgodnie z wytycznymi American Academy of Pediatric Dentistry z 2010 roku [26] wskazane jest jak najwcześniejsze oduczenie dzieci nieprawidłowych nawyków (np. ssanie kciuka lub smoczka, bruksizm), ponieważ powodują one nadmierny ucisk na zęby i struktury przyzębia oraz mogą prowadzić do rozwoju wad zgryzu lub dysplazji szkieletowej.
Podsumowanie konieczności współpracy lekarza pediatry i stomatologa
W celu obniżenia częstości występowania choroby próchnicowej konieczna jest ścisła współpraca lekarza pediatry i stomatologa. Badanie jamy ustnej i ocena uzębienia wchodzą w skład badań bilansowych, które powinny być wykonane u każdego dziecka. Z uwagi na częsty kontakt lekarza z rodzicami do zadań pediatry należy informowanie o konieczności wdrożenia profilaktyki przeciwpróchnicowej oraz wskazanie na konieczność dalszej regularnej i systematycznej opieki stomatologicznej.
Autorzy:
prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska
Kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii
Collegium Medicum im. L. Rydgiera w Bydgoszczy
lek. Julia Gawryjołek
Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii
Collegium Medicum im. L. Rydgiera w Bydgoszczy
Zdjęcia:
Shutterstock
Piśmiennictwo:
1. US Dept of health and Human Services: Oral health in America: A report of the Surgeon General . Rockville, Md: US Dept of Health and Human Services, National Insti-tute of Dental and Craniofacial Research, National Institues of Health, 2000.
2. Ogólnopolski Monitoring Stanu Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Ministerstwo Zdrowia 2009.
3. Nowak A.J, Warren J.J.: Infant oral health and oral habits. “Pediatr. Clin. North Am.”, 2000; 47(5): 1043-1066.
4. Grindefjord M., Dahlof G., Modeer T.: Caries development in children from 2,5 to 3,5 years of age: A longitudinal study. “Caries Res.”, 1995: 29(6): 449-454.
5. O’Sullivan D.M., Tinanoff N.: The association of early dental caries patterns with caries incidence in preschool children. “J. Public Health Dent.”, 1996; 56(2): 81-83.
6. Drury T.F., Horowitz A.M., Ismail A.A. et al.: Diagnosing and reporting early childhood caries for research purposes. “J. Public Health Dent.”, 1999; 59(3) 192-197.
7. Mobley C., Marshall T.A., Milgrom P., Coldwell S.E.:
The contribution of dietary factors to dental caries
and disparities in caries. “Acad. Pediatr.”, 2009; 9(6): 410-414.
8. Ge Y., Caufield P.W., Fisch G.S., Li Y.: Streptococcus mutans and Streptococcus sanguis colonization correlated with caries experience in children. “Caries Res.”, 2008; 42(6): 444-448.
9. Berkowitz R.J., Jordan H.V., White G.: The early establishment of Streptococcus mutans in the mouth of infants. “Arch. Oral. Biol.”, 1975; 20(3): 171-174.
10. Wan A.K., Seow W.K., Purdie D.M et al.: A longitudinal study od Streptococcus mutans colonization in infants after tooth eruption. J. Dent. Res., 2003; 82(7): 504-508
11. Wan A.K., Seow W.K., Walsh L.J. et al.: Association of Streptococcus mutans infection and oral developmental nodules in predentate infants. “J. Dent. Res.”, 2001; 80(10): 1945-1948.
12. Tanner A.C.R., Milgrom P.K., Kent R. Jr. et al.: The microbiotia of young children from tooth and tongue samples. “J. Dent. Res.”, 2002; 81(1): 53-57.
13. Berkowitz R., Jones P.: Mouth-to-mouth transmission of the bacterium Streptococcus mutans between mother and child. “Arch. Oral Biol.”, 1985; 30(4): 377-379.
14. Douglass J.M., Li Y., Tinanoff N.: Associations of mutans streptococci between caregivers and their children. “Pediatr. Dent.”, 2008; 29(5): 375-387.
15. Mattos-Graner R.O., Li Y., Caufield P.W. et al.: Genotypic diversity of Mutans streptococci in Brazilian nursery children suggests horizontal transmission. “J. Clin. Microbiol.”, 2001; 39(6): 2313-2316.
16. Van Loveren C., Buijs J.F., Cate J.M.: Similarity of bacteriocin activity profiles of Mutans streptococci within the family when the children acquire strains after the age of 5. “Caries Res.”, 2000; 34(6): 481-485.
17. Wan A.K, Seow W.K., Purdie D.M. et al.: Oral colonization of Streptococcus mutans in six-month-old predentate infants. “J. Dent. Res.”, 2001; 80(12): 2060-2065.
18. Parisotto T.M., Steiner-Oliveira C., Silva C.M. et al.: Early childhood caries and mutans streptococci: A systemic review. “Oral Health Prev. Dent.”, 2010; 8(1): 59-70.
19. Guideline on infant oral health care. Reference Manual , 2011; 33(6): 124-128
20. Brickhouse T.H., Unkel J.H., Kancitis I. et al.: Infant oral health care: A survey of general dentists, pediatric dentists, and pediatricians in Virginia. “Pediatr. Dent.”, 2008; 30(2): 147-153.
21. Malcheff S., Punk T.C., Sohn W. et al.: Infant oral health examinations: Pediatric dentists’ professional behavior and attitudes. “Pediatr. Dent.”, 2009; 31(3): 202-209.
22. Szczpańska J., Szydłowska B., Lubowiedzka B., Pawłowska E.. Analiza czynników ryzyka występowania choroby próchnicowej u 3-letnich dzieci. „Czas. Stomatol., 2007, LX (3): 162-170.
23. Grzesiak I., Kaczmarek U.: Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat. „Dent. Med. Probl.”, 2004, 41(1): 59-66.
24. Adamczyk Ł., Olczak-Kowalczyk D.: Leczenie stomatologiczne w znieczuleniu ogólnym dzieci przewlekle chorych. „Dent. Med. Probl.”, 2010, 47(1) 61-68.
25. Proc P., Daszkowska M., Hilt A. et al.: Ocena stomatologicznych zachowań zdrowotnych dzieci niepełnosprawnych – badania ankietowe rodziców „Czas. Stomatol.”, 2008, 61(11): 767-774.
26. American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on periodicity of examination, preventive dental services, anticipatory guidance/counselling, and oral treatment for infants, children and adolescents. “Pediatr. Dent.”, 2010; 32 (special issue): 93-100.
Streszczenie: Opieka stomatologiczna nad pacjentem w wieku rozwojowym jest znacznie ograniczona. Z uwagi na większy kontakt rodziców z lekarzami pediatrami konieczne jest poinformowanie personelu medycznego o czynnikach ryzyka wystąpienia chorób zębów, co umożliwia podjęcie wczesnego, skutecznego leczenia stomatologicznego i objęcie dalszą regularną opieką specjalistyczną.