Zachowania matek w zakresie higieny jamy ustnej, a transmisja drobnoustrojów z matki na dziecko – badanie eksploracyjne

Czynniki behawioralne odgrywają ważną rolę w zapobieganiu najpospolitszym chorobom jamy ustnej pomimo ich zakaźnego charakteru. Zachowania związane z transmisją patogenów jamy ustnej mają, wraz z dietą i higieną jamy ustnej, istotne znaczenie w etiologii próchnicy u dzieci w wieku poniemowlęcym [1-3]. Wobec tego ochrona niemowląt i małych dzieci przed przenoszeniem drobnoustrojów z jamy ustnej matki jest uważana za kluczowy element zdrowia jamy ustnej [2, 4]. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wydała na przykład różne wytyczne i zalecenia dla matek i opiekunów na temat zachowań prozdrowotnych [5, 6]. Ponadto uważa się, że redukcja populacji bakteryjnej w jamie ustnej matki minimalizuje ryzyko przeniesienia drobnoustrojów na dziecko, zmniejszając tym samym ryzyko próchnicy [7].

W wielu krajach dzieci mają ograniczony lub wręcz żaden dostęp do stomatologa, nawet jeśli podstawowa opieka zdrowotna, np. w postaci przychodni czy gabinetów lekarskich w żłobkach, jest ogólnodostępna. Dlatego WHO usilnie doradza włączenie opieki stomatologicznej do podstawowej opieki zdrowotnej [8].

W Finlandii w ramach publicznej służby zdrowia od kilkudziesięciu lat funkcjonują przychodnie dla matki i dziecka, zapewniające bezpłatne wizyty ciężarnym i dzieciom poniżej wieku szkolnego. Ich świadczenia obejmują ogólne przeglądy lekarskie, szczepienia i poradnictwo zdrowotne [9], a objęte nimi jest niemal 100% populacji docelowej [10]. Dzieci odbywają średnio trzy planowe wizyty rocznie, ale w pierwszym roku życia odwiedzają przychodnię niemal co miesiąc [9, 11].

Od lat 70. do świadczeń dołączono opiekę stomatologiczną. Edukacja w tym zakresie dostępna jest już dla grup rodziców uczęszczających do szkół rodzenia, po czym przyjmuje postać szczegółowych instrukcji udzielanych na indywidualnych wizytach w okresie okołoporodowym aż do czasu, gdy dziecko osiągnie wiek szkolny [12]. Zgodnie z rekomendacjami WHO [8, 13] szkolenia dotyczą zagadnień diety, palenia tytoniu, higieny jamy ustnej i stosowania fluorków. Ponadto rodzice otrzymują szczegółową instrukcję, jak uniknąć przenoszenia bakterii z opiekuna na dziecko.

Naszym celem było zbadanie różnorodności i złożoności zachowań matek dzieci w wieku poniemowlęcym pod względem potencjalnej transmisji patogenów jamy ustnej z matki na dziecko, z wykorzystaniem metody wielowymiarowej analizy korespondencji.

Materiał i metody

Populację docelową stanowiły matki dzieci poniżej 3 lat, uczęszczających do publicznych przychodni dla dzieci w Finlandii. Miały one wypełnić anonimowy kwestionariusz oceniający ich zachowania zdrowotne i podający dane ogólne. Badanie uzyskało akceptację Komisji Etycznej Wydziału Nauk o Człowieku Uniwersytetu w Oulu.

Populacja badana składała się z matek dzieci poniżej 3 lat, uczęszczających do dwóch bezpłatnych publicznych przychodni dla dzieci w południowej Finlandii [14, 15]. Przychodnie te zapewniają świadczenia dla mieszkańców dwóch średniej wielkości miast (< 50 000 ludności) o podobnej strukturze społeczno-ekonomicznej i etnicznej; głównym źródłem utrzymania ludności w tych miastach są handel, usługi i przemysł. Obliczono, że aby osiągnąć reprezentatywną próbę matek (ok. 330), trzeba zbierać dane przez cztery do sześciu miesięcy. Podczas rutynowych wizyt matek w przychodni pielęgniarki środowiskowe rozdawały im kwestionariusze i zbierały je zaraz po wypełnieniu. Prawie wszystkie matki zaproszone do badania (> 95%) wzięły w nim udział i ostatecznie próba objęła 313 kobiet [14, 15].

Pytanie o częstotliwość mycia zębów miało cztery opcje odpowiedzi, do celów obliczeniowych zdychotomizowane na „dwa razy dziennie” albo „rzadziej”.

Odpowiedzi na pytanie o palenie tytoniu również zdychotomizowano jako „paląca” (codziennie, od czasu do czasu) albo „niepaląca” (nigdy).

Pytania związane z potencjalną transmisją patogenów ustnych z matki na dziecko brzmiały następująco: „Czy karmiąc dziecko, używasz tej samej łyżki co dla siebie?”, „Czy całujesz swoje dziecko w usta?”, „Czy oblizujesz smoczek przed podaniem go dziecku?”. Respondentki miały na każde z tych pytań odpowiedzieć „tak” albo „nie”, a ponadto ustosunkować się do stwierdzenia „Przenoszenie bakterii z ust matki do ust dziecka jest niemożliwe”, udzielając na nie odpowiedzi w pięciopunktowej skali Likerta (od „całkowicie się zgadzam” do „zupełnie się nie zgadzam”), które później zdychotomizowano jako wyrażające opinię, że takie przenoszenie jest możliwe albo przeciwną.

Ogólne dane matek obejmowały wiek w latach (< 25, 25-29, 30-34, 35-39, 40+), później podzielony na 4 kategorie wskutek połączenia dwóch najstarszych grup (35+). Poziom wykształcenia klasyfikowano jako: podstawowy (obowiązkowa szkoła 9-letnia), zawodowy albo wyższy (politechnika, uniwersytet).

Metody statystyczne

Dla zbadania i opisania zależności między zachowaniami zdrowotnymi matek (mycie zębów i palenie), dwoma rodzajami zachowań zdrowotnych w stosunku do dzieci (jedzenie wspólną łyżką i całowanie dziecka w usta) oraz zmiennymi ogólnymi (wiek i poziom wykształcenia matki) wykorzystaliśmy wielowymiarową analizę korespondencji (MCA) [16, 17]. MCA, metoda badawcza często używana do generowania hipotez, pozwala zgeneralizować prostą analizę korespondencji tablic częstotliwości. Wskazuje na wielowymiarową strukturę, właściwą dla danych opartych na tablicach częstotliwości zmiennych w parach. Główny wynik MCA jest prezentowany graficznie jako biplot, wykres będący najczęściej dwuwymiarową mapą kategorii i ich zależności [16, 17]. Oprócz wykresów graficznych przedstawiliśmy liczbowe podsumowanie wyników MCA opisujących cechy kategorii [18].

W dalszej analizie wyników MCA użyliśmy oddzielnych bezwarunkowych binarnych modeli regresji logistycznej wielu zmiennych: jedno z zachowań zdrowotnych służyło jako zmienna zależna, podczas gdy drugie jako zmienna objaśniająca wraz ze zmiennymi ogólnymi. Wyniki analizy regresji logistycznej przedstawiono jako ilorazy szans (OR) i ich 95-proc. przedziały ufności (95% CI).

Wyniki

37% matek było w wieku 30-34 lat, a 40% poniżej 30 lat. Większość miała wykształcenie zawodowe. Cztery na pięć matek (80%) były niepalące, 13% zgłosiło palenie regularne, a 7% okazjonalne. Łącznie 68% matek myło zęby dwa razy dziennie (tab. 1).

11% matek sądziło, że bakterie nie mogą być przeniesione z jamy ustnej matki na dziecko. Najbardziej rozpowszechnioną praktyką, sprzyjającą transmisji bakterii z jamy ustnej matki do jamy ustnej dziecka, było całowanie dziecka w usta (38%), następnie używanie przy karmieniu dziecka wspólnej łyżki (14%). Prawie żadna z matek nie przyznawała się do oblizywania smoczka przed podaniem go dziecku (tab. 1).

MCA ujawniła różnice pod względem zachowań matek sprzyjających potencjalnej transmisji bakterii, jak również mycia zębów i palenia tytoniu. Jak można było się spodziewać, pewne kategorie tych zmiennych, takie jak palenie, wiek poniżej 25 lat i podstawowy poziom wykształcenia, wydawały się być związane ze sobą i wobec tego znalazły się blisko siebie na grafie tworzącym „poziomy” wymiar zachowań. Mycie zębów mniej niż dwa razy dziennie było do pewnego stopnia związane z zachowaniami zdrowotnymi matek, ponieważ te znalazły się na grafie w mniej więcej tym samym poziomym wymiarze. Co więcej, zachowania zdrowotne same w sobie najwyraźniej były ze sobą powiązane: potencjalna transmisja patogenów ustnych z matki na dziecko przez używanie wspólnej łyżki z dzieckiem i całowanie go w usta tworzyły wyraźnie odmienny „pionowy” wymiar zachowań. Dane liczbowe wspierające te stwierdzenia zawarte są w tab. 2. Na przykład punkty odpowiadające wymienionym zachowaniom wykazywały największą wartość bezwładności (w promilach bezwładności całkowitej). Kolumny oznaczone „Coord” przedstawiają współrzędne punktów w poziomym i pionowym wymiarze grafu, np. albo używanie wspólnej łyżki z dzieckiem (poziom = 237, pion = 277), albo nie (poziom = -38, pion = -44). Kolumny oznaczone „A-Cntr” przedstawiają zachowania wykazujące największe udziały bezwładności w wymiarze pionowym, tj. używanie wspólnej łyżki (54 i 336) i całowanie (150 i 240).

Pierwszy (poziomy) wymiar wyjaśniał 68,7% całkowitej bezwładności (zmienność pomiędzy zmiennymi i ich kategoriami), podczas gdy drugi (pionowy) wymiar wyjaśniał około 10%. Dodatkowe wymiary wyjaśniały mniej niż 1% każdy, nie mając wobec tego żadnego praktycznego znaczenia.

Dla uzyskania bardziej szczegółowych informacji wykorzystaliśmy do analizowania każdego z zachowań zdrowotnych, mogących mieć związek z potencjalną transmisją patogenów ustnych, model regresji logistycznej. Grupy referencyjne zmiennych objaśniających zostały wybrane podobnie w obu modelach. W modelu używania wspólnej łyżki z dzieckiem (tab. 3) czynnikami najbardziej zwracającymi uwagę były: całowanie dziecka w usta (OR 10,3; 95% CI 4,3-24,4), wyższy poziom wykształcenia (OR 3,1; 95% CI 1,3-7,6) i w sposób odwrotnie proporcjonalny starszy wiek (OR 0,1; 95% CI 0,03-0,6). Inne kategorie wiekowe oraz podstawowy poziom wykształcenia wykazywały odwrotne, ale nieznamienne związki z tym zwyczajem. W modelu dla całowania dziecka w usta (tab. 4) czynnikami najbardziej zwracającymi uwagę były: używanie wspólnej łyżki z dzieckiem (OR 9,9; 95% CI 4,2-23,5) i w sposób odwrotnie proporcjonalny wyższy poziom wykształcenia (OR 0,5; 95% CI 0,3-0,8).

W celu interpretacji modeli regresji logistycznej oba modele zwizualizowano za pomocą oddzielnych MCA (niepokazane na rysunkach) dla każdego zachowania. MCA wykazała odmienny wpływ wyższego wykształcenia na każdy z modeli (OR 0,5 vs. OR 3,1) i ich związek z zawodowym wykształceniem matek, które służyło jako grupa referencyjna w modelach regresji logistycznej. Matki z wykształceniem zawodowym częściej wykazywały skłonności do całowania dziecka w usta niż matki z wykształceniem wyższym albo podstawowym. Natomiast rzadziej używały wspólnej łyżki z dzieckiem niż matki z wykształceniem wyższym.

Dyskusja

Badanie ujawniło dwa charakterystyczne i znamienne wymiary zachowań zdrowotnych matek: jeden wykazał wyraźne związki pomiędzy myciem zębów, paleniem, wiekiem i poziomem wykształcenia, a drugi wskazał na powiązania między zwyczajem całowania dziecka w usta i używania z nim wspólnej łyżki. Nasze badanie wykazało, że MCA może być przydatna do odzwierciedlania różnorodności i złożoności zachowań matek oraz ich praktyk zdrowotnych mogących mieć związek z potencjalną transmisją bakterii na dzieci.

Złożone zachowania 

Zachowanie zdrowotne wiąże się z rozmaitością wiedzy, postaw i działań, wpływających na zdrowie pozytywnie albo negatywnie. Mała część matek sądziła, że niemożliwe jest przeniesienie bakterii z ich ust do ust dziecka. Jednakże spośród ich zachowań jedynie podejście do „oczyszczania” smoczka przez oblizywanie pokrywało się z przekonaniami, podczas gdy całowanie dziecka w usta było częstym zjawiskiem, najprawdopodobniej odzwierciedlając nacisk kładziony obecnie na kontakt fizyczny i wspólną przyjemność jako elementy interakcji matka-dziecko [19]. Podobnie jak we wcześniejszych publikacjach [20-22], nasze obserwacje potwierdzały, że zachowania zdrowotne matek są związane z wiekiem i poziomem wykształcenia. Starszy wiek i wyższy poziom wykształcenia zdawały się wiązać z optymalnymi zachowaniami, takimi jak mycie zębów dwa razy dziennie i niepalenie. Co zaskakujące, zachowania matek związane z potencjalną transmisją drobnoustrojów, tj. używanie wspólnej łyżki albo całowanie dziecka w usta, tworzyły wyraźnie odmienny wymiar behawioralny, wykazujący słaby lub żaden związek z wiekiem i poziomem wykształcenia. W oparciu o nasze badanie dwa zaobserwowane wymiary zachowań zdrowotnych wydają się rozbieżne.

Próchnica jest wieloczynnikową chorobą zakaźną i zaraźliwą, w dużym stopniu zależną od zachowań zdrowotnych. Bakterie Streptococcus mutans są czynnikami zakaźnymi najsilniej powiązanymi z próchnicą, a znaczącym ich rezerwuarem są matki dzieci [4, 23]. Zredukowanie ładunku S. mutans u matek z jamą ustną obficie przez nie skolonizowaną w okresie wyrzynania się zębów mlecznych u ich dzieci w wieku 6-12 miesięcy może zapobiec lub opóźnić kolonizację dzieci tymi drobnoustrojami i zmniejszyć ryzyko próchnicy [7, 24].

System fiński

Od lat 40. XX wieku sieć przychodni dla matki i dziecka wchodzi w skład publicznych placówek służby zdrowia w Finlandii, zapewniając darmowe świadczenia dla wszystkich matek i dzieci poniżej wieku szkolnego w całym kraju [9, 11]. Ministerstwo Zdrowia i Spraw Społecznych odpowiada za prowadzenie tych ośrodków zdrowia, podczas gdy władze miejskie zajmują się kwestiami praktycznymi. Wysoki odsetek osób korzystających z tych świadczeń oraz systematyczne i częste wizyty (ogółem 15-20 badań kontrolnych) umożliwiają śledzenie stanu zdrowia matek i ich dzieci [9, 10].

Wielowymiarowa analiza korespondencji (MCA)

MCA jest metodą statystyczną służącą badaniu zależności pomiędzy kilkoma zmiennymi kategorycznymi, a także metodą badawczą często używaną do generowania hipotez, zwykle w powiązaniu z modelami regresji logistycznej lub innymi metodami analizy danych kategorycznych [16-18]. Ta przydatna i wszechstronna metoda była stosowana w różnych obszarach nauk medycznych i społecznych, na przykład do wykrywania struktur leżących u podłoża zestawów danych, ale bardzo rzadko, o ile kiedykolwiek, służyła badaniom w stomatologii. Ostatnio jednak z użyciem tej metody badano i wizualizowano związki pomiędzy chorobami przyzębia a społecznymi wyznacznikami zdrowia [25]. Nasze stwierdzenia popierają stosowanie MCA do badań nad zachowaniami związanymi ze zdrowiem jamy ustnej, jak też do wspierania interpretacji analiz regresji logistycznej.

Mocne strony i ograniczenia

Wykorzystanie MCA w połączeniu z analizą regresji logistycznej dla zobrazowania zachowań zdrowotnych matek umacnia uzyskane wyniki. MCA była również używana dla wspierania i objaśniania interpretacji wyników uzyskanych w analizie regresji logistycznej. Uzyskane wyniki mogą być również użyte do sformułowania hipotez. Mocną stroną MCA jest jej elastyczność: zbędne są założenia rozkładu, a związki pomiędzy zmiennymi i ich kategoriami mogą być nieliniowe. Analiza zmiennych w parach może być postrzegana jako ograniczenie, jednakże główną jej zaletę stanowi wizualizacja zachowań [16, 17]. Graficzne zobrazowanie zależności między zmiennymi dostarcza wglądu w te zależności w sposób przyjazny dla użytkownika [26].

Do oceny wiedzy o zdrowiu, postaw lub zachowań uczestników używane są powszechnie badania ankietowe. Publikowane badanie obejmowało analizę podawanych przez matki zachowań i wiedzy na temat potencjalnej transmisji bakterii z matki na dziecko. Jeśliby nawet punkty końcowe były wrażliwe na zafałszowanie przez społecznie pożądane odpowiedzi [27], jest mało prawdopodobne, by matki wyolbrzymiły prawdziwe interakcje matka-dziecko. Matki pochodziły z dwóch typowych fińskich miast o podobnej strukturze społeczno-ekonomicznej i etnicznej. Ponieważ praktycznie wszystkie matki dzieci w wieku poniemowlęcym uczęszczają z nimi do miejskich przychodni matki i dziecka [10], nasze dane dobrze odzwierciedlają fakty dotyczące fińskich matek małych dzieci. Nie jest prawdopodobne, by obserwowane dwa wymiary zachowań zdrowotnych różniły się znamiennie od całościowego obrazu na terenie kraju. Potrzebne są dalsze badania potwierdzające transmisję drobnoustrojów z matki na dziecko za pomocą prostych testów do stosowania w warunkach „polowych”, przy formułowaniu nowych hipotez mając na uwadze złożoność zachowań.

Wniosek

Badanie ujawniło dwa rozbieżne wymiary zachowań zdrowotnych matek.

Wielowymiarowa analiza korespondencji okazała się przydatna dla odzwierciedlenia złożoności i różnych wymiarów zachowań zdrowotnych matek małych dzieci. Należy położyć większy nacisk na edukację zdrowotną w zakresie unikania przenoszenia bakterii z opiekuna na dziecko podczas karmienia.

Konflikt interesów

Autorzy oświadczają, że nie zachodzi żaden konflikt interesów.

Udziały autorów

J.V.: projektowanie badania, zbieranie danych, pisanie pracy. K.V.: projektowanie badania, przeprowadzenie analizy statystycznej, pisanie pracy. M.V.: projektowanie badania, przeprowadzenie analizy statystycznej, pisanie pracy. Wszyscy autorzy przeczytali i zatwierdzili wersję do druku.

Podziękowania

Autorzy dziękują matkom, które zechciały uczestniczyć w badaniu.

Tłumaczenie

lek. med. Dorota Tukaj

„BMC Oral Health” 2015, 15:75

Piśmiennictwo:

1. Fontana M., Jackson R., Eckert G. et al.: Identification of caries risk factors in toddlers. „J Dent Res.” 2011; 90:209-214.

2. Kishi M., Abe A., Kishi K. et al.: Relationship of quantitative salivary levels of Streptococcus mutans and
S. sobrinus in mothers to caries status and colonization of mutans streptococci in plaque in their 2.5-year-old children. „Community Dent Oral Epidemiol.” 2009; 37:241-249.

3. Milgrom P., Riedy C.A., Weinstein P. et al.: Dental caries and its relationship to bacterial infection, hypoplasia, diet, and oral hygiene in 6- to 36-month-old children. „Community Dent Oral Epidemiol.” 2000; 28:295-306.

4. Berkowitz R.J.: Mutans streptococci: acquisition and transmission. „Pediatr Dent.” 2006; 28:106-109.

5. Infant and young child feeding. Model Chapter for textbooks for medical students and allied health professionals. WHO, Geneva; 2009.

6. Michaelsen K.F., Weaver L., Branca F., Robertson A.: Feeding and nutrition of infants and young children. Guidelines for the WHO European Region, with emphasis on the former Soviet countries. WHO regional publications. European series; No. 87. World Health Organization 2000, updated reprint 2003. (Accessed May 2015). www.euro.who.int/data/assets/pdf_file/0004/98302/WS_115_2000FE.pdf webcite OpenURL.

7. Köhler B., Andréen I.: Mutans Streptococci and caries prevalence in children after early maternal caries prevention: a follow-up at eleven and fifteen years of age. „Caries Res.” 2010; 44:453-458.

8. Petersen P.E.: Global policy for improvement of oral health in the 21st century – implications to oral health research of World Health Assembly 2007, World Health Organization. „Community Dent Oral Epidemiol.” 2009; 37:1-8.

9. The Ministry of Social Affairs and Health (STM): Health care in Finland. „Brochures of the Ministry of Social Affairs and Health” 2004: 11.(Accessed June 2015). www.julkari.fi/bitstream/handle/10024/114758/Es200411eng.pdf?sequence=1 webcite OpenURL.

10. Joensuu J., Koskenniemi E., Hulkko T., Kilpi T.: Vaccination coverage among Finnish infants less than 3 years of age – a population-based survey. „Finn Med J.” 2005; 60:3359-3362.

11. Häggman-Laitila A.: Early support needs of Finnish families with small children. „J Adv Nurs.” 2003; 41:595-606.

12. The Ministry of Social Affairs and Health (STM): Child health clinics in support of families with children. Guidelines for local authorities on arranging the work of the clinics. Helsinki 2004:13, p. 7-8. (Accessed June 2015). www.julkari.fi/bitstream/handle/10024/114372/Julkaisuja_2004_13.pdf?sequence=1 webcite OpenURL.

13. Petersen P.E.: World Health Organization global policy for improvement of oral health – World Health Assembly 2007. „Int Dent J.” 2008; 58:115-121.

14. Partanen K., Virtanen J.: More co-operation for the benefit of young children’s oral health. [In Finnish]. Suuhygienisti. 2008; 12:4-8.

15. Grönholm J., Virtanen J., Murtomaa H.: Well-baby clinics in bilingual areas of Finland: oral health behaviour, attitudes and knowledge of Finnish mothers. „Finn Dent J.” 2006; 13:8-12.

16. Greenacre M.: Biplots in Practice. Fundación BBVA, Madrid; 2010.

17. Greenacre M., Blasius J.: Multiple Correspondence Analysis and Related Methods. Chapman & Hall, London; 2006.

18. Nenadic O., Greenacre M.: Correspondence analysis in R, with two- and three-dimensional graphics: The ca package. „J Stat Softw.” 2007, 20. www.jstatsoft.org/v20/i03 (Accessed May 2015).

19. Mäntymaa M., Puura K., Luoma I. et al.: Shared pleasure in early mother-infant interaction: predicting lower levels of emotional and behavioral problems in the child and protecting against the influence of parental psychopathology. „Infant Ment Health J.” 2015; 36:223-237.

20. Van den Branden S., Van den Broucke S., Leroy R. et al.: Oral health and oral health-related behaviour in preschool children: evidence for a social gradient. „Eur J Pediatr.” 2013; 172:231-237.

21. Clifford H., Johnson N.W., Brown C., Battistutta D.: When can oral health education begin? Relative effectiveness of three oral health education strategies starting pre-partum. „Community Dent Health.” 2012; 29:162-167.

22. Wigen T.I., Wang N.J.: Caries and background factors in Norwegian and immigrant 5-year-old children. „Community Dent Oral Epidemiol.” 2010; 38:19-28.

23. Poureslami H.R., Van Amerongen W.E.: Early Childhood Caries (ECC): an infectious transmissible oral disease. Review. „Indian J Pediatr.” 2009; 76:191-194.

24. Plonka K.A., Pukallus M.L., Barnett A.G. et al.: A longitudinal study comparing mutans streptococci and lactobacilli colonisation in dentate children aged 6 to 24 months. „Caries Res.” 2012; 46:385-393.

25. Bonfim Mde L., Mattos F.F., Ferreira E. et al.: Social determinants of health and periodontal disease in Brazilian adults: a cross-sectional study. „BMC Oral Health.” 2013; 13:22.

26. Sourial N., Wolfson C., Zhu B. et al.: Correspondence analysis is a useful tool to uncover the relationships among categorical variables. „J Clin Epidemiol.” 2010; 63:638-646.

27. Sjöström O., Holst D.: Validity of a questionnaire survey: response patterns in different subgroups and the effect of social desirability. „Acta Odontol Scand.” 2002; 60:136-140.

Autorzy:
Jorma I. Virtanen
Katedra Stomatologii Ogólnej, Wydział Lekarski, Uniwersytet w Oulu (Finlandia)
Ośrodek Badań Medycznych, Szpital Uniwersytecki w Oulu (Finlandia)
Kimmo I. Vehkalahti
Katedra Badań Społecznych i Statystyki, Uniwersytet w Helsinkach (Finlandia)
Miira M. Vehkalahti
Ośrodek Badań Medycznych, Szpital Uniwersytecki w Oulu (Finlandia)
Instytut Stomatologii, Uniwersytet w Helsinkach (Finlandia)

Słowa kluczowe:
dziecko, zachowania zdrowotne, matka, wielowymiarowa analiza korespondencji, zdrowie jamy ustnej, transmisja drobnoustrojów.

Streszczenie:
Zachowania zdrowotne odgrywają ważną rolę w zapobieganiu najpospolitszym chorobom jamy ustnej. Celem pracy było zbadanie zachowań zdrowotnych związanych z potencjalną transmisją patogenów ustnych z matki na dziecko, z wykorzystaniem wielowymiarowej analizy korespondencji (MCA) (…). Badanie ujawniło dwa rozbieżne wymiary zachowań zdrowotnych matek. Należy położyć większy nacisk na edukację zdrowotną w zakresie unikania przenoszenia bakterii z opiekuna na dziecko podczas karmienia.

Zdjęcia:

Fotolia