Dodano: 25.04.2018, Kategorie: Gabinet
Zagrożenia biologiczne w pracy stomatologa
Autor artykułu omawia zagrożenia czynnikami biologicznymi w gabinecie stomatologicznym. Przedstawia środki profilaktyczne, jakie należy zastosować, by te zagrożenia ograniczyć lub wyeliminować.
Czynniki biologiczne w środowisku pracy (obok – fizycznych, chemicznych i psychofizycznych) odgrywają ważą rolę. Fakt ten jest szczególnie istotny w gabinetach stomatologicznych.
Głównym zagrożeniem zawodowym dla personelu medycznego w gabinetach stomatologicznych jest kontakt z krwią i śliną pacjenta oraz bioaerozol powstający podczas pracy z wysokoobrotowymi narzędziami stomatologicznymi. Pracownicy gabinetów stomatologicznych mogą być narażeni na bezpośredni kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, takimi jak: wirusy, bakterie, grzyby, które są potencjalnie chorobotwórcze. Stąd też kluczowe w zapobieganiu zakażeniom jest przeprowadzenie rzetelnej analizy zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego w narażeniu na te czynniki.
Następnym krokiem jest zastosowanie odpowiednich środków profilaktycznych. Podstawowym aktem prawnym, który omawia zagadnienia związane z zagrożeniami biologicznymi, jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. z 2005 r., nr 81, poz. 718). Wprowadza ono dyrektywę 2000/54/WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy.
Rozporządzenie określa:
1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;
2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych;
3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie tych czynników, zakres stosowania wspomnianych środków oraz warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników;
4) sposób prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych i rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej.
W rozporządzeniu stwierdza się, że czynniki biologiczne obejmują: drobnoustroje komórkowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym także zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia.
Ocena ryzyka zawodowego
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. mówi, że pracodawca, dokonując oceny ryzyka zawodowego w narażeniu na te czynniki w swoim zakładzie pracy, przed wyborem środka zapobiegawczego uwzględnia w szczególności:
• klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych (podane w załączniku nr 1 do rozporządzenia);
• rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
• informację na temat:
– potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,
– choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,
– stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą;
• wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.
W zakładach opieki zdrowotnej pracodawca uwzględnia ponadto:
1) informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta oraz w materiale i próbkach od niego pobranych;
2) zagrożenia ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta oraz w materiałach i próbkach od niego pobranych;
3) ryzyko wynikające z rodzaju pracy (w tym możliwość skaleczenia i zakłucia).
Ocena ryzyka powinna być aktualizowana w szczególności w odniesieniu do zmian mających znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.
Ocena ryzyka powinna ponadto uwzględniać:
• Wybór środków i sposobów ochrony pracowników przed narażeniem na czynniki biologiczne (technicznych, organizacyjnych, medycznych – np. szczepień ochronnych).
• Kontrolę skuteczności działań profilaktycznych.
• Dokumentowanie oceny ryzyka.
• Informowanie pracowników o ryzyku.
Szczególnie istotną sprawą w ocenie ryzyka zawodowego jest ustalenie klasyfikacji czynników biologicznych stanowiących zagrożenie, możliwych dróg ich przenoszenia i chorób, które mogą one spowodować. W tym przypadku niezwykle ważne jest prawidłowe powiązanie występowania czynnika biologicznego z wykonywanymi przez pracownika czynnościami. Pozwoli to bowiem na wypracowanie odpowiednich procedur prewencyjnych, na przykład w razie zranień (zakłuć) personelu w placówkach medycznych. Temat ten omawia szczegółowo inny akt prawny – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 696).
Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych według zagrożenia (na podstawie załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r.) przedstawia się następująco:
• Grupa 1 zagrożenia
Czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.
• Grupa 2 zagrożenia
Czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
• Grupa 3 zagrożenia
Czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Wyodrębniono tutaj dodatkowo grupę 3**, do której należą czynniki mogące stanowić ograniczone ryzyko zagrożenia dla ludzi, gdyż nie rozprzestrzeniają się drogą powietrzną – np. wirus wścieklizny czy wirus zapalenia wątroby typu C.
• Grupa 4 zagrożenia
Czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie tych czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Najważniejsze zagrożenia
W pracy stomatologa najważniejsze zagrożenia biologiczne pochodzą od czynników z grup drugiej i trzeciej. Z drugiej grupy szczególnie niebezpieczne są bakterie:
• gronkowca złocistego – wywołującego choroby ogólnoustrojowe i skórne, które do organizmu przedostają się drogą powietrzno-kropelkową i przez bezpośredni kontakt;
• tężca oraz zgorzeli gazowej (gangreny) – wywołujące choroby ogólnoustrojowe, które do organizmu przedostają się głównie w wyniku zabrudzenia zranień;
• grzybicze – wywołujące głównie grzybice skóry i błon śluzowych, które do organizmu wnikają przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt.
Do drugiej grupy zagrożenia należą także wirusy:
• opryszczki, które mogą wywoływać choroby błon śluzowych i skóry oraz choroby ogólnoustrojowe, a do organizmu przedostają się drogą powietrzno-kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt;
• zapalenia wątroby typu A, które do organizmu przedostają się głównie drogą kałowo-pokarmową;
• grypy (typu A, B, C), które do organizmu dostają się drogą powietrzno-kropelkową.
Z grupy trzeciej zagrożenia szczególnie niebezpieczne są wirusy:
• HBV (zapalenia wątroby typu B); HCV (zapalenia wątroby typu C);
• HIV (niedoboru odporności). Przedostają się one do ustroju poprzez krew i inne płyny ustrojowe. Jak wynika ze statystyki, pracownicy medyczni najbardziej narażeni są na zachorowania spowodowane wirusem HCV.
Mówiąc o trzeciej grupie zagrożenia, należy wspomnieć także o bakterii gruźlicy (prątku Kocha), która może wywołać chorobę zakaźną – gruźlicę płuc. Bakteria ta przenoszona jest drogą powietrzno-kropelkową.