Związek pomiędzy stresem i radzeniem sobie ze stresem a bruksizmem

Bruksizm podczas snu (sleep bruxism, SB)

Bruksizm podczas snu (sleep bruxism, SB) definiuje się jako „zaburzenie o charakterze stereotypii ruchowej, polegające na zgrzytaniu albo zaciskaniu zębów podczas snu, zazwyczaj związane z wybudzeniem ze snu” [1]. Może ono prowadzić do starcia, rozchwiania lub nadwrażliwości bólowej zębów, przerostu i bólu mięśni żwaczy [2]. Występuje u obu płci, z podobną częstością. Zdarza się u dzieci [3, 4], ale najczęstsze bywa u osób w wieku 20-45 lat [1, 5]. 

Obecnie nie mamy precyzyjnych danych na temat etiologii SB. Badano różne czynniki, jak: zaburzenia zgryzu [6, 7], przemijające epizody wybudzeń [8-10], zaburzenia wiązania receptora D2 w prążkowiu [11, 12], cechy osobowości [5, 13-16], czynniki psychospołeczne [17-19] i stres psychiczny [17, 18, 20-22]. Ogólnie przyjęto, że natura SB jest wieloczynnikowa [5, 12, 23-27].

Kilku autorów badało stres jako jeden z czynników przyczynowych SB. W 1975 r. Rugh i Solberg podali, że wydaje się on pojawiać po wyczerpujących i stresujących dniach [28]. W badaniu epidemiologicznym, obejmującym próby populacji brytyjskiej, niemieckiej i włoskiej, zgłaszany przez badanych SB również wykazywał pozytywny związek z bardzo stresującym stylem życia [21]. W badaniu 1339 pracowników fińskiej firmy z branży RTV częste występowanie bruksizmu było znamiennie związane z silnie stresującymi sytuacjami w pracy, a także z liczbą wizyt u lekarza medycyny pracy i stomatologa. Wywnioskowano stąd, że może on stanowić objaw utrzymującego się stresu związanego z pracą [22]. W badaniu prospektywnym 30-50-letnich pracowników tejże firmy ponownie potwierdzono, że nie należy ignorować czynników psychospołecznych i stresu [17]. W tej samej pracy wykazano również pozytywny związek palenia papierosów z częstym występowaniem bruksizmu. Wyciągnięto stąd wniosek, że nałóg palenia może zarówno nasilać reakcję pacjenta na ból, jak i prowokować bruksizm [17].

Inne badanie epidemiologiczne oceniało związek pomiędzy stresem psychospołecznym związanym z pracą a SB w populacji robotników japońskich (1944 mężczyzn i 736 kobiet). Wykazano w nim jedynie słaby związek SB i pewnych aspektów stresu związanego z pracą [18].

Kolejne dwa badania ujawniły związek między SB a ewidentnie ambitnym charakterem zachowań (Typ A), co z kolei związane jest z życiem pełnym stresu [14, 15]. Badanie psychometryczne wykazało znacznie silniejszą percepcję stresu u osób cierpiących na bruksizm niż u zdrowych osobników kontrolnych [29]. W innej pracy oznaczano wydalanie z moczem katecholamin (jako wskaźnika stanów stresowych) u osób cierpiących na bruksizm, wykazując znamienny związek wydalania z moczem adrenaliny i dopaminy a bruksizmem u dzieci [30], jak również pozytywny związek między zwiększonym wydalaniem adrenaliny z moczem a dużą aktywnością mięśni żwaczy podczas snu [31]. Doświadczenia na szczurach, badające związek pomiędzy napięciem emocjonalnym i aktywnością żwaczy jak przy bruksizmie, również sugerowały pozytywną korelację [32].

Ponadto Schneider i wsp. badali strategie zwalczania stresu u pacjentów z SB i niezgrzytających osób zdrowych. Odnotowali znamienną różnicę między tymi dwoma grupami w zakresie pozytywnych strategii walki ze stresem, będących w stanie redukować napięcia emocjonalne. Badani z SB zgłaszali znacznie rzadsze wykorzystywanie pozytywnych strategii, jak „kontrolowanie własnych reakcji” i „pozytywne przewartościowanie”. W oparciu o te spostrzeżenia można było wykazać deficyt funkcjonalnych strategii radzenia sobie ze stresem u osób z SB [33].

W odróżnieniu od powyższych danych, w dwóch innych pracach podano, iż nie ma żadnego związku pomiędzy nasileniem SB i stresem zgłaszanym przez badanych [34, 35], a w trzeciej nie znaleziono znamiennych różnic pomiędzy osobami cierpiącymi na bruksizm a grupą kontrolną w zakresie stresu odczuwanego w trakcie roku poprzedzającego badanie [36].

Ogółem większość badań sugeruje związek między stresem a SB, pomimo że nie udało się dowieść, by nasilony SB stanowił bezpośrednią konsekwencję stresu doznawanego w ciągu dnia. Dyskusyjne pozostaje też, czy któreś określone czynniki związane ze stresem korelują z SB. Zgodnie z transakcyjnym modelem stresu i radzenia sobie z nim [37], stres zależny jest od działania zewnętrznego bodźca stresowego (stresora), o którym informacja przekazywana jest do mózgu z jednej strony jako ocena, czy dany bodziec jest stresorem (ocena pierwotna), a z drugiej strony jako ocena zdolności podmiotu do opanowania sytuacji (ocena wtórna). Radzenie sobie reprezentuje rzeczywistą strategię danego podmiotu w postępowaniu wobec bodźca stresowego. Dyspozycyjne style radzenia sobie to rozpowszechnione sposoby zachowywania się w stresujących sytuacjach, które pozostają stabilne, niezależnie od czasu i okoliczności. Jednakże badania oceniające korelację między radzeniem sobie ze stresem a SB są nieliczne.

Dlatego celem niniejszej pracy było zbadanie, czy określone czynniki związane ze stresem i strategie radzenia sobie (z różnych dziedzin życia) korelują z SB. Dla oceny stopnia nasilenia SB należało użyć wiarygodnych i praktycznych narzędzi, które pozwoliłyby na łatwe zbadanie dużej liczby uczestników.

Piśmiennictwo podaje różne metody, cechujące się rozmaitą mocą i łatwością wykonania: rejestracja w pracowni polisomnograficznej jako złoty standard [9, 10, 12, 27, 38], rejestracja na przenośnym elektromiografie (EMG) [28, 31, 39], systemy akcelerometryczne [40], system szyn mierzących generowane siły zgryzowe [41], kwestionariusze samooceny [14, 21, 22], badanie stomatologiczne [30, 42], analizowanie wycisków ortodontycznych [43] czy też płytki diagnostyczne umożliwiające pomiar starcia zębów pod nazwą Bruxcore Bruxism-Monitoring Device (BBMD), {Bruxcore, USA} [44]. Ostatnio stwierdzono, że BBMD w połączeniu z nową metodą analizy komputerowej stanowi wiarygodne i opłacalne narzędzie ilościowego pomiaru starcia zębów, stanowiącego wskaźnik obecności SB [45].

Hipoteza badawcza brzmiała, że wysoki poziom określonych czynników związanych ze stresem wykazuje powiązania z wysokim poziomem nasilenia SB.

Założono ponadto, że radzenie sobie ze stresem w sposób nieefektywny może prowadzić do dużego nasilenia bruksizmu podczas snu.

MATERIAŁ I METODY

Próbę badawczą stanowiło 69 osób, w tym 48 cierpiących na SB, które zgłosiły się w odpowiedzi na ogłoszenia w lokalnych gazetach i na plakatach na uczelnianym kampusie. Wszyscy od urodzenia byli niemieckojęzyczni. Badanych poddano dokładnemu czynnościowemu badaniu stomatologicznemu wg rekomendacji Niemieckiego Towarzystwa Stomatologicznego (DGZMK). Rozpoznanie SB stawiano zgodnie z kryteriami Amerykańskiej Akademii Medycyny Snu (AASM) [1]. Osoby włączone do badania musiały spełnić następujące kryteria: dobry stan zdrowia, wiek 20-40 lat, wydawanie zgrzytliwych dźwięków w nocy w ciągu ostatnich 6 miesięcy słyszane przez osobę śpiącą w tym samym pomieszczeniu. Ponadto musiał być obecny jeden z następujących objawów: zgłaszane przez badanego zmęczenie mięśni albo ból po przebudzeniu, nienormalne starcie powierzchni zęba albo nadmiernie wygładzone obszary na wypełnieniach, przerost żwacza wyczuwany przy palpacji. Kryteriami wykluczającymi były: obecne leczenie stomatologiczne, SB trwający od > 10 lat, poważne zaburzenia psychologiczne, neurologiczne i/lub pobierane środki psychotropowe, nadużywanie alkoholu, brak > 2 zębów trzonowych (za wyjątkiem trzecich trzonowców), posiadanie protezy/uzupełnienia protetycznego, poważne wady zgryzu. Zdrowe osoby dorosłe bez SB stanowiły grupę kontrolną, przy czym do kryteriów wykluczających, oprócz wyżej podanych, zaliczono jakiekolwiek objawy SB. Badani z SB nie różnili się od grupy kontrolnej pod względem wieku, płci, wykształcenia i typu zgryzu. Cechy socjodemograficzne badanych przedstawiono w tab. 1.

PROJEKT I NARZĘDZIA

Do ilościowego pomiaru nasilenia SB stosowano wspomniane urządzenie BBMD. Jest to płytka z polichlorku winylu grubości 0,51 mm, zbudowana z 4 warstw różniących się kolorem, z nadrukowanymi techniką półtonową kropkami na powierzchni (fot. 1 i 2). BBMD w połączeniu z półautomatyczną komputerową metodą analityczną badano we wcześniejszej pracy, opisując je jako klinicznie przydatne i wiarygodne narzędzie, cechujące się dobrą czułością i specyficznością, pozwalające na ilościową ocenę nasilenia SB w krótkim przedziale czasu [45]. Urządzenie musiało być noszone na zębach szczęki przez pięć kolejnych nocy. Analizę komputerową przeprowadzono analogicznie do procedury opisanej przez Ommerborna i wsp. [45], wyniki sprowadzono do tzw. „wskaźnika pikselowego”.

Dla oceny aktualnego stresu badani wypełniali 3 uznane i zatwierdzone w Niemczech jako trafne diagnostycznie kwestionariusze: Krótki kwestionariusz rozpoznania stresorów (Kurzer Fragebogen zur Erfassung von Belastungen, KFB) [46], Kwestionariusz obciążenia i regeneracji psychicznej (Erholungs-Belastungs-Fragebogen, EBF-24 A/3) [47] i Kwestionariusz radzenia sobie ze stresem (Stressverarbeitungsfragebogen-78, SVF-78) [48]. Wykonywali to po ocenie pod kątem kryteriów wykluczających i badaniu stomatologicznym, ale przed założeniem BBMD, siedząc w cichym pomieszczeniu.

Kwestionariusz KBF jest skróconą wersją stosowanego w Niemczech kwestionariusza dotyczącego sytuacji stresowych w życiu codziennym [46]. Składa się z 16 zagadnień, zebranych w 4 podskalach: „związek” (7 pyt.), „codzienne problemy” (3 pyt.), „kontakty towarzyskie” (3 pyt.), „problemy w pracy” (3 pyt.). Badani muszą określić, na ile zgadzają się z poszczególnymi stwierdzeniami w skali od 0 („w ogóle się nie zgadzam”) do 5 („całkowicie się zgadzam”). Wyniki w podskalach oblicza się, dodając punkty z danych odpowiedzi, a całkowity wynik powstaje poprzez dodanie wszystkich czterech wyników. KFB został uznany za test o satysfakcjonującej trafności [46]. Wysokie wartości wyników w podskalach sugerują wysoki stopień stresu w innych sytuacjach.

EBF-24 A/3 jest krótką wersją niemieckiego kwestionariusza dla oceny „równowagi pomiędzy obciążeniem i regeneracją” [47]. Składa się z 24 pytań badających bilans pomiędzy wydarzeniami stresującymi a tymi, które pomagają odzyskać dobrostan psychiczny. Sugeruje się bowiem, że odpowiednie mechanizmy regeneracji mogą zrównoważyć obciążenie. Badani muszą określić w skali 7-punktowej, jak często dane wydarzenia miały miejsce w ostatnich 3 dniach. Pytania są zebrane w 12 podskalach: „ogólne obciążenie”, „obciążenie emocjonalne”, „obciążenie społeczne”, „nierozwiązane problemy”, „znużenie”, „brak energii”, „dolegliwości somatyczne”, „sukces”, „rekreacja w towarzystwie”, „relaks fizyczny”, „ogólne zadowolenie”, „sen”. Podskale 1-7 składają się na skalę oceniającą „obciążenie”, a podskale 8-12 na „regenerację”. Trafność kwestionariusza wykazuje wyraźne zależności z obecnym stanem psychicznym badanego [47]. Wysokie wartości w skali „obciążenie” sugerują dużą liczbę stresujących wydarzeń, podczas gdy wysokie wartości w skali „regeneracja” sugerują dużą liczbę wydarzeń, które pomagają odzyskać równowagę i zrównoważyć obciążenie.

SVF-78 jest krótką wersją niemieckiego kwestionariusza radzenia sobie ze stresem [48]. Składa się z 78 pytań (odpowiedzi w skali 5-punktowej, od 0 do 4) badających różne strategie radzenia sobie ze stresem. Podstawowe założenie brzmi, że te strategie są cechami stosunkowo niezależnymi od sytuacji i u danej osoby pozostają stabilne w czasie. Pytania są zebrane w 13 podskalach: „przekonywanie się o własnej wyższości nad innymi”, „zaprzeczanie własnej winie”, „odwracanie uwagi”, „satysfakcja zastępcza”, „kontrola przebiegu sytuacji”, „kontrola własnych reakcji”, „pozytywne instruowanie siebie”, „poszukiwanie wsparcia socjalnego”, „tendencja unikowa”, „tendencja ucieczkowa”, „rozpamiętywanie”, „zrezygnowanie”, „obwinianie siebie”. Podskale 1-8 składają się na skalę oceniającą „pozytywne strategie radzenia sobie”, które są w stanie zmniejszać stres, a podskale 9-13 na „negatywne strategie radzenia sobie”, których efektem może być zwiększenie stresu. SVF-78 jest najbardziej uznanym i najczęściej stosowanym w Niemczech kwestionariuszem oceniającym radzenie sobie ze stresem [49]. Jest to jedyne tak dobrze poznane narzędzie niemieckojęzyczne, badające powszechne metody walki ze stresem jako stabilną cechę osobowości [50]. Trafność SVF-78 została potwierdzona przez analizę czynnikową i korelacje z cechami konwergencyjnymi i dywergencyjnymi [48, 51]. Wysokie wartości w skali „strategii pozytywnych” sugerują wysoki stopień zdolności do opanowywania stresu, podczas gdy wysokie wartości w skali „strategii negatywnych” sugerują przewagę zachowań, mogących zwiększać stres.

ANALIZA STATYSTYCZNA

Analiza statystyczna przeprowadzona została za pomocą oprogramowania SPSS 15.0 [(SPSS(r) Software GmbH, Monachium, Niemcy]. Dla całej próby (69 badanych) wyliczono nieparametryczne współczynniki korelacji rho Spearmana pomiędzy danymi psychometrycznymi a wskaźnikiem pikselowym BBMD. Dla wykrycia średnich różnic między dwiema grupami w zakresie cech socjodemograficznych i danych dotyczących wzorca zgryzu zastosowano t-test i test Chi² (tab. 1).  Jako poziom znamienności statystycznej przyjęto p < 0,05. Do interpretacji stopnia korelacji, z odniesieniem do wartości współczynnika korelacji r, zastosowano klasyfikację wg Zöfela [52]. Zgodnie z nią wartość pomiędzy 0,2 a 0,5 wskazuje na niską korelację, a pomiędzy 0,5 a 0,7 na umiarkowaną.

WYNIKI

Dane socjodemograficzne

Analiza cech socjodemograficznych wykazała, że liczba kobiet w grupie badanej była około dwukrotnie większa niż mężczyzn. Pacjenci cierpiący na bruksizm podczas snu nie różnili się znamiennie od osób niezgrzytających zębami pod względem wieku, płci i wykształcenia, a także wzorców zgryzu (tab. 1).

Dane psychometryczne i wskaźnik pikselowy

Okazało się, że występuje znamienna korelacja pomiędzy SB a wynikami w różnych podskalach kwestionariuszy stresu i radzenia sobie ze stresem. Najwyraźniejsza korelacja obecna była pomiędzy wynikiem w podskali „problemy codzienne” KFB oraz wynikiem wskaźnika pikselowego, wskazując, że im większej liczby problemów pacjent doświadcza w życiu codziennym, tym większe nasilenie SB. Korelację taką zaobserwowano również z wynikiem podskali „problemy w pracy”, chociaż współczynnik był niższy. Wyniki w tych 2 podskalach wpływały na znamienną korelację między całkowitym wynikiem w skali KFB a wartością wskaźnika pikselowego. Ponadto odnotowano również znamienną korelację między wartością wskaźnika pikselowego a wynikami w podskalach „znużenie” i „dolegliwości somatyczne”, należących do skali „obciążenie” z EBF-24 A/3. Im bardziej badani czuli się wyczerpani i odczuwali dolegliwości somatyczne, tym częściej zgrzytali zębami. Wszystkie inne zmienne ze skal KFB i EBF-24 A/3 nie wykazywały znamiennych korelacji (tab. 2 i 3).

Biorąc pod uwagę strategie radzenia sobie ze stresem, znaleziono znamienną korelację między wartością wskaźnika pikselowego i wynikiem w podskali „tendencja ucieczkowa” z SVF-78, wskazującą, że im bardziej badani uciekali przed problemami i nie próbowali radzić sobie ze stresem w pozytywny sposób, tym większe było u nich nasilenie SB (tab. 4).

Czy osoby z dużym nasileniem SB wydają się bardziej odczuwać stres w życiu codziennym i w pracy?

DYSKUSJA

Wyniki badania wzmacniają przypuszczenie, że osoby z dużym nasileniem SB wydają się bardziej odczuwać stres w życiu codziennym i w pracy. Pozostaje to w zgodzie z wynikami badania epidemiologicznego przeprowadzonego w populacji brytyjskiej, niemieckiej i włoskiej, gdzie wykazano związek SB z bardzo stresującym życiem [21]. Podobnych wyników dostarczyło również badanie 1339 pracowników fińskiej firmy z branży RTV, w którym wykazano, że osoby często zgrzytające zębami, niezależnie od stanowiska pracy, zgłaszały odczuwanie większego stresu. W tejże pracy podano, że bruksizm wykazywał znamienny związek z doznaniem poważnego stresu i z liczbą wizyt u lekarza medycyny pracy oraz u stomatologa [22]. W badaniu prospektywnym dwustu jedenastu 30-50-letnich pracowników tejże firmy ponownie potwierdzono, że nie należy ignorować czynników psychospołecznych i odczuwanego stresu [17].

Podobne założenie postawiła Ehlert, opisując korelację między stresem w życiu codziennym („codzienne problemy”) i stanem zdrowia jednostki [53]. Również na podstawie opisanego badania można przyjąć, że stres mógł wpłynąć na stan zdrowia somatycznego badanych. Wyraża się to statystyczną znamiennością wyników w podskalach „znużenie” i „dolegliwości somatyczne”’ z EBF-24 A/3. W tym kontekście istotne może być wspomniane fińskie badanie prospektywne, w którym wykazano, że między innymi palenie tytoniu wskazywało na znamienny związek z częstością bruksizmu. Wywnioskowano, że nałóg palenia może zarówno nasilać reakcję pacjenta na ból, jak i prowokować bruksizm [17]. W naszej pracy nie kontrolowano danych pod względem czynnika „palenie tytoniu”, zatem jego wpływu nie da się wykluczyć.

Ponadto w badaniu ujawniono, że osoby z wysokimi wartościami wskaźnika pikselowego wydają się niezdolne do uporania się ze stresem, preferując negatywne strategie radzenia sobie, jak „tendencja ucieczkowa”. To na ogół zwiększa odczuwanie stresu, zamiast prowadzić do spojrzenia na stresor w pozytywny sposób. Schneider i wsp., badając negatywne strategie radzenia sobie ze stresem u osób z SB w porównaniu z niezgrzytającymi, stwierdzili, że pacjenci z SB rzadziej wykorzystywali pozytywne strategie walki ze stresem i wobec tego mogli również prezentować deficyt funkcjonalnych strategii radzenia sobie, przydatnych w leczeniu SB [33].

Podobnych obserwacji dokonano u pacjentów z dysfunkcją stawu skroniowo-żuchwowego, stwierdzając, że osoby te skłonne są pogrążać się w marzeniach, odpychać od siebie problemy i unikać pozytywnego instruowania siebie [54]. Inne czynniki psychospołeczne, jak niepokój [36], są zbieżne z nieefektywnymi reakcjami na stres, jak zrezygnowanie i ucieczka.

Kwestionariusze stresu wykorzystane w badaniu stanowią wartościowe narzędzie zdobywania wiedzy o parametrach stresu w populacji niemieckiej [46-49]. Ponieważ wszyscy badani byli od urodzenia niemieckojęzyczni, można przyjąć, że byli w stanie zrozumieć niewielkie niuanse semantyczne.

Jako że wszystkie kwestionariusze były używane tylko dla ujawnienia subiektywnych parametrów bieżącego stresu, można było oczekiwać konkretnych wyników w zakresie korelacji między dwoma aktualnie obecnymi czynnikami – stresem i SB. Rozpoznanie SB ustalano zgodnie z kryteriami AASM [55], a badania przeprowadzał tylko jeden wykwalifikowany stomatolog w celu zminimalizowania ewentualnej zmienności. Tę metodę można by kwestionować, ponieważ kryteria przedmiotowe, jak nienormalne starcie powierzchni zgryzowej zęba albo lśniące plamy na wypełnieniach, nie oznaczają, że SB jest obecny aktualnie, mogą być jego skutkiem również w przypadku, gdy miał miejsce przed wielu laty. Niemniej jednak kryteria użyte w badaniu, jak zgłaszanie przez osobę sypiającą wspólnie z badanym wydawania przezeń zgrzytliwych dźwięków w połączeniu ze zgłaszaniem przez badanego zmęczenia albo bólu mięśni po przebudzeniu, dostarczały dość przejrzystych wskazówek co do obecnego nasilenia SB. Ponadto wcześniejsza publikacja potwierdziła przydatność zastosowanego w tym badaniu BBMD wraz z metodą analizy komputerowej do udokumentowania nasilenia SB [45].

PODSUMOWANIE

Kilka opisanych tu parametrów stresu, zarówno z zakresu konkretnych stresorów, jak i strategii radzenia sobie ze stresem, wykazywało znamienną korelację z SB. Zwłaszcza stresor „codzienne problemy” wydaje się odgrywać ważną rolę w nasilaniu SB, co odzwierciedla wysoki poziom znamienności statystycznej i umiarkowaną wartość współczynnika korelacji r, zgodnie ze skalą Zöfela [52]. Choć nie można jednoznacznie określić związku przyczynowego między stresem a SB ze względu na deskryptywny charakter analizy statystycznej, wyniki mogą być zinterpretowane jako obiecująca wskazówka co do obecności związku pomiędzy stresem a SB. Jakkolwiek do dziś etiologia SB pozostaje niejasna, umiarkowana korelacja między wskaźnikami obecności SB (jak starcie płytki urządzenia BBMD, ocenione komputerową metodę analityczną) a stresem daje dostateczne podstawy do dalszych badań, mogących zidentyfikować związki przyczynowe pomiędzy stresem i radzeniem sobie ze stresem a bruksizmem podczas snu.

Wnioskując z powyższych danych, warto dalej prowadzić doświadczalne badania nad stresem jako jednym z możliwych czynników etiologicznych rozwoju SB, najlepiej w laboratorium snu. Interesujące byłoby badanie, zaprojektowane pod kątem pomiaru parametrów stresu, reakcji na stres i nasilenia SB u różnych osób, eksponowanych regularnie na ten sam stresor przez dłuższy, określony czas. Taki model badania pozwoliłby na identyfikację różnych rodzajów wydarzeń w życiu codziennym oraz w pracy, uważanych za stresujące. Byłoby również ciekawe zbadanie przyczyn, dla których osoby znajdujące się w podobnej sytuacji stresującej raz czują się zestresowane, innym razem nie. Aby dokładniej poznać parametr „radzenia sobie ze stresem”, potrzeba dalszych badań, które odpowiedzą na pytania: co prowadzi do rozwinięcia pozytywnych albo negatywnych strategii radzenia sobie? Jak dalece stres wpływa na rodzaj strategii radzenia sobie i go modyfikuje? Czy pozytywne metody radzenia sobie z codziennymi problemami redukują nasilenie SB? W tym samym kontekście należałoby też zbadać, czy SB może prowadzić do stresu i/lub do nieprawidłowych strategii radzenia sobie z nim poprzez przewlekłe zaburzenia w zakresie narządu żucia i odczuwanie przez pacjenta bezsilności.

Wnioski

Przy całych ograniczeniach badania udało się wykazać, że osoby z dużym nasileniem SB są skłonne do czucia się bardziej zestresowanymi w pracy i w życiu codziennym, co z kolei może wpływać na ich stan fizyczny. Jednostki te również wydają się radzić sobie ze stresem za pomocą strategii negatywnych. Jednakże biorąc pod uwagę niskie/umiarkowane wartości współczynników korelacji i opisowy charakter pracy, możliwy związek przyczynowy wymaga dalszych badań.

Konflikt interesów

Autorzy oświadczają, że nie zachodzi żaden konflikt interesów.

Udział autorów

M.A.O, C.S i R.S opracowali projekt badania, M.G. przygotowała płytki BBMD, przeprowadziła analizę pomiarów oraz statystyczną analizę danych i przygotował wstępną wersję pracy. C.S. przeprowadziła psychologiczną część badania, M.A.O stomatologiczną. P.S. dokonała korekty językowej pracy, M.F. i W.H.M.R. współpracowali przy pisaniu pracy i przygotowaniu jej do druku. Wszyscy przeczytali i zatwierdzili ostateczną wersję.

TŁUMACZENIE:

lek. med. Dorota Tukaj.

Za zgodą redakcji portalu Head & Face Medicine

(www.head-face-med.com/content/6/1/2)

„Head & Face Medicine” 2010, 6:2

Autorzy:

Maria Giraki, Preeti Singh, Wolfgang H.M. Raab, Michelle A. Ommerborn
Klinika Stomatologii Zabiegowej i Prewencyjnej oraz Endodoncji, Uniwersytet im. Henryka Heinego w Düsseldorfie (Niemcy)
Christine Schneider, Ralf Schäfer, Matthias Franz
Klinika Medycyny Psychosomatycznej i Psychoterapii, Uniwersytet im. Henryka Heinego w Düsseldorfie (Niemcy)

Zdjęcia:

Z zasobów autorów

Słowa kluczowe:
stres, radzenie sobie ze stresem, bruksizm podczas snu.

Streszczenie:
Stres jest uznawany za potencjalny czynnik przyczynowy bruksizmu podczas snu (sleep bruxism, SB). Celem pracy było zbadanie, czy określone parametry stresu korelują z nasileniem SB. Przy wszystkich ograniczeniach badania udało się wykazać, że osoby z dużym nasileniem SB są skłonne do czucia się bardziej zestresowanymi w pracy i w życiu codziennym, co z kolei może wpływać na ich stan fizyczny. Jednostki te również wydają się radzić sobie ze stresem za pomocą strategii negatywnych. Jednakże biorąc pod uwagę niskie/umiarkowane wartości współczynników korelacji i opisowy charakter pracy, możliwy związek przyczynowy wymaga dalszych badań.

Piśmiennictwo:

1. AASM: The International Classification of Sleep Disorders, Revised: Diagnostic and coding manual.  2nd edition. Westchester, IL: American Academy of Sleep Medicine; 2005.

2. Kato T., Dal-Fabbro C., Lavigne G.J.: Current knowledge on awake and sleep bruxism: overview. “Alpha Omegan”, 2003, 96:24-32.

3. Feteih R.M.: Signs and symptoms of temporomandibular disorders and oral parafunctions in urban Saudi Arabian adolescents: a research report. “Head Face Med”, 2006, 2:25.

4. Barbosa T. de S., Miyakoda L.S., Pocztaruk R. de L., Rocha C.P., Gaviao M.B.: Temporomandibular disorders and bruxism in childhood and adolescence: review of the literature. “Int J Pediatr Otorhinolaryngol”, 2008, 72:299-314.

5. Bader G., Lavigne G.: Sleep bruxism; an overview of an oromandibular sleep movement disorder. “Sleep Med Rev”, 2000, 4:27-43.

6. Clark G.T., Tsukiyama Y., Baba K., Watanabe T.: Sixty-eight years of experimental occlusal interference studies: what have we learned? “J Prosthet Dent”, 1999, 82:704-713.

7. Ramfjord S.P.: Bruxism, a clinical and electromyographic study. “J Am Dent Assoc”, 1961, 62:21-44.

8. Kato T., Rompre P., Montplaisir J.Y., Sessle B.J.,
Lavigne G.J.: Sleep bruxism: an oromotor activity secondary to micro-arousal. “J Dent Res 2001”, 80:1940-1944.

9. Macaluso G.M., Guerra P., Di Giovanni G., Boselli M., Parrino L., Terzano M.G.: Sleep bruxism is a disorder related to periodic arousals during sleep. “J Dent Res”, 1998, 77:565-573.

10. Kato T., Montplaisir J.Y., Guitard F., Sessle B.J., Lund J.P., Lavigne G.J.: Evidence that experimentally induced sleep bruxism is a consequence of transient arousal. “J Dent Res”, 2003, 82:284-288.

11. Lavigne G.J., Soucy J.P., Lobbezoo F., Manzini C., Blanchet P.J., Montplaisir J.Y.: Double-blind, crossover, placebo-controlled trial of bromocriptine in patients with sleep bruxism. “Clin Neuropharmacol”, 2001, 24:145-149.

12. Lobbezoo F., Soucy J.P., Hartman N.G., Montplaisir J.Y., Lavigne G.J.: Effects of the D2 receptor agonist bromocriptine on sleep bruxism: report of two single-patient clinical trials. “J Dent Res”, 1997, 76:1610-1614.

13. Molina O.F., dos Santos J. Jr.: Hostility in TMD/bruxism patients and controls: a clinical comparison study and preliminary results. “Cranio”, 2002, 20:282-288.

14. Hicks R.A., Chancellor C.: Nocturnal bruxism and type A-B behavior in college students. “Psychol Rep”, 1987, 60:1211-1214.

15. Pingitore G., Chrobak V., Petrie J.: The social and psychologic factors of bruxism. “J Prosthet Dent”, 1991, 65:443-446.

16. Kampe T., Edman G., Bader G., Tagdae T., Karlsson S.: Personality traits in a group of subjects with long-standing bruxing behaviour. “J Oral Rehabil”, 1997, 24:588-593.

17. Ahlberg J., Savolainen A., Rantala M., Lindholm H., Kononen M.: Reported bruxism and biopsychosocial symptoms: a longitudinal study. “Community Dent Oral Epidemiol”, 2004, 32:307-311.

18. Nakata A., Takahashi M., Ikeda T., Hojou M., Araki S.: Perceived psychosocial job stress and sleep bruxism among male and female workers. “Community Dent Oral Epidemiol”, 2008, 36:201-209.

19. Manfredini D., Lobbezoo F.: Role of psychosocial factors in the etiology of bruxism. “J Orofac Pain”, 2009, 23:153-166.

20. Rugh J.D., Harlan J.: Nocturnal bruxism and temporomandibular disorders. “Adv Neurol”, 1988, 49:329-341.

21. Ohayon M.M., Li K.K., Guilleminault C.: Risk factors for sleep bruxism in the general population. “Chest”, 2001, 119:53-61.

22. Ahlberg J., Rantala M., Savolainen A. i wsp.: Reported bruxism and stress experience. “Community Dent Oral Epidemiol”, 2002, 30:405-408.

23. Mealiea W., McGlynn F.: Temporomandibular disorders and bruxism. [In:] „Biofeedback: Studies in clinical efficacy”. Edited by Hatch J., Fisher J., Rugh J., New York: Plenum; 1986::123-151.

24. Lobbezoo F., Naeije M.: Bruxism is mainly regulated centrally, not peripherally. “J Oral Rehabil”, 2001, 28:1085-1091.

25. Lavigne G.J., Manzine C.: Bruxism. [In:] „Principles and practice of sleep medicine”. 3rd edition. Edited by Kryger M.H., Roth T., Dement W.C. Philadelphia, PA: WB Saunders; 2000::773-785.

26. Attanasio R.: An overview of bruxism and its management. “Dent Clin North Am”, 1997, 41:229-241.

27. Lobbezoo F., Lavigne G.J., Tanguay R.,
Montplaisir J.Y.: The effect of catecholamine precursor L-dopa on sleep bruxism: a controlled clinical trial. “Mov Disord”, 1997, 12:73-78.

28. Rugh J.D., Solberg W.K.: Electromyographic studies of bruxist behavior before and during treatment. “J Calif Dent Assoc”, 1975, 3:56-59.

29. Manfredini D., Landi N., Romagnoli M., Bosco M.: Psychic and occlusal factors in bruxers. “Aust Dent J”, 2004, 49:84-89.

30. Vanderas A.P., Menenakou M., Kouimtzis T., Papagiannoulis L.: Urinary catecholamine levels and bruxism in children. “J Oral Rehabil”, 1999, 26:103-110.

31. Clark G.T., Rugh J.D., Handelman S.L.: Nocturnal masseter muscle activity and urinary catecholamine levels in bruxers. “J Dent Res”, 1980, 59:1571-1576.

32. Rosales V.P., Ikeda K., Hizaki K., Naruo T.,
Nozoe S., Ito G.: Emotional stress and brux-like activity of the masseter muscle in rats. “Eur J Orthod”, 2002, 24:107-117.

33. Schneider C., Schaefer R., Ommerborn M.A. i wsp.: Maladaptive coping strategies in patients with bruxism compared to non-bruxing controls. “Int J Behav Med”, 2007, 14:257-261.

34. Pierce C.J., Chrisman K., Bennett M.E., Close J.M.: Stress, anticipatory stress, and psychologic measures related to sleep bruxism. “J Orofac Pain”, 1995, 9:51-56.

35. Watanabe T., Ichikawa K., Clark G.T.: Bruxism levels and daily behaviors: 3 weeks of measurement and correlation. “J Orofac Pain”, 2003, 17:65-73.

36. da Silva A.M., Oakley D.A., Hemmings K.W.,
Newman H.N., Watkins S.: Psychosocial factors and tooth wear with a significant component of attrition. “Eur J Prosthodont Restor Dent”, 1997, 5:51-55.

37. Lazarus R.S., Folkman S.: Stress, appraisal and coping. “New York: Springer”; 1984.

38. Lavigne G.J., Rompre P.H., Montplaisir J.Y.: Sleep bruxism: validity of clinical research diagnostic criteria in a controlled polysomnogrphic study. “J Dent Res”, 1996, 75:546-552.

39. Ikeda T., Nishigawa K., Kondo K., Takeuchi H.,
Clark G.T.: Criteria for the detection of sleep-associated bruxism in humans. “J Orofac Pain”, 1996, 10:270-282.

40. Yoshimi H., Sasaguri K., Tamaki K., Sato S.: Identification of the occurrence and pattern of masseter muscle activities during sleep using EMG and accelerometer systems. “Head Face Med”, 2009, 5:7.

41. Baba K., Clark G.T., Watanabe T., Ohyama T.: Bruxism force detection by a piezoelectric film-based recording device in sleeping humans. “J Orofac Pain”, 2003, 17:58-64.

42. Carlsson G.E., Egermark I., Magnusson T.: Predictors of bruxism, other oral parafunctions, and tooth wear over a 20-year follow-up period. “J Orofac Pain”, 2003, 17:50-57.

43. Marbach J.J., Raphael K.G., Janal M.N., Hirschkorn-Roth R.: Reliability of clinician judgements of bruxism. “J Oral Rehabil”, 2003, 30:113-118.

44. Heller R.F., Forgione A.G.: An evaluation of bruxism control: massed negative practice and automated relaxation training. “J Dent Res”, 1975, 54:1120-1123.

45. Ommerborn M.A., Giraki M., Schneider C. i wsp.: A new analyzing method for quantification of abrasion on the Bruxcore device for sleep bruxism diagnosis. “J Orofac Pain”, 2005, 19:232-238.

46. Flor H.: Psychobiologie des Schmerzes. Bern: Huber; 1991.

47. Kallus K.: Der Erholungs-Belastungs-Fragebogen (EBF). Frankfurt: Swets & Zeitlinger; 1995.

48. Janke W., Erdmann G., Kallus W., Boucsein W.: Stressverarbeitungsfragebogen mit SVF 120 und SVF 78. 3rd edition. Göttingen: Hogrefe; 2002.

49. Weyers P., Ising M., Reuter M., Janke W.: Comparing two approaches for the assessment of Coping. Part I. Psychometric properties and intercorrelations. “Journal of Individual Differences”, 2005, 26:207-212.

50. Ising M., Weyers P., Reuter M., Janke W.: Comparing two approaches for the assessment of coping Part II. Differences in stability in time. “Journal of Individual Differences”, 2006, 27:15-19.

51. Ising M., Weyers P., Janke W., Erdmann G.: The psychometric properties of the SVF78 by Janke and Erdmann, a short version of the SVF120 “PsyJournals”, 2001, 22:279-289.

52. Zöfel P.: Statistik verstehen. München: Addison-Wesley; 2002.

53. Ehlert U.: Verhaltensmedizin. Berlin: Springer Verlag; 2003.

54. de Leeuw J.R., Steenks M.H., Ros W.J. i wsp.: Psychosocial aspects of craniomandibular dysfunction. An assessment of clinical and community findings. “J Oral Rehabil”, 1994, 21:127-143.

55. AASM: The International Classification of Sleep Disorders, Revised: Diagnostic and coding manual. Rochester, MN: American Academy of Sleep Medicine; 2001.